Εκδόθηκαν και τοιχοκολλήθηκαν με στόχο να ενημερώσουν το κοινό για εκδηλώσεις συμπαράστασης, δυναμικά συλλαλητήρια και εράνους. Αποτελούσαν δηλαδή καλέσματα αλληλεγγύης, ενώ το περιεχόμενό τους μετέδιδε και πολιτικά μηνύματα. Οχι ότι οι αφίσες που μνημόνευαν την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και τις τραγικές συνέπειές της δεν ήταν και αυτόνομα έργα τέχνης. Σαν ιστορικά τεκμήρια όμως μας δείχνουν και κάτι ακόμα, για το μέγεθος της συμπόρευσης των Ελλήνων με τους αγώνες του κυπριακού λαού. «Τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή, ειδικότερα, οι εκδηλώσεις συμπαράστασης ήταν συνεχείς, από εγχώριους και διεθνείς ιδιωτικούς φορείς και κινήματα, από πολιτικές παρατάξεις της εποχής αλλά και την πολιτεία», λέει στην «Κ» η ιστορικός Δήμητρα Κουκίου, αναπληρώτρια διευθύντρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. «Και η συμμετοχή του κοινού ήταν αθρόα».
Οι περισσότερες απεικόνιζαν γυναίκες και παιδιά, «τα συγγενικά πρόσωπα που έμειναν πίσω», όπως λέει η ιστορικός Δήμητρα Κουκίου, αναπληρώτρια διευθύντρια του μουσείου.
Τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης εξάλλου, εξηγεί η ιστορικός, σημειώθηκε άνθηση της πολιτικής αφίσας. Ηταν ένα μέσο που συνδύαζε την πολιτική επικοινωνία με τις τέχνες της τυπογραφίας, της ζωγραφικής, της χαρακτικής, της φωτογραφίας. Οι αφίσες της Κύπρου είχαν και ορισμένα πιο διακριτά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, οι περισσότερες απεικόνιζαν γυναίκες και παιδιά, «τα συγγενικά πρόσωπα που έμειναν πίσω», όπως λέει η Δήμητρα Κουκίου, αναφερόμενη στην τραγωδία των αιχμαλώτων και των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής. Στην παλέτα των αφισών επίσης κυριαρχούσαν χρώματα όπως το μπλε ή εκείνα της κυπριακής σημαίας, ενώ το μήνυμά τους ήταν ευθύ, άμεσο και εύληπτο, εκφράζοντας μεταξύ άλλων το αντιαμερικανικό αίσθημα της εποχής (ειδικά στις φοιτητικές) ή το αίτημα να εφαρμοστούν οι αποφάσεις του ΟΗΕ. Οσο πάντως απομακρύνονταν χρονικά από το γεγονός της εισβολής, οι συμβολισμοί τους άλλαζαν ελαφρώς. «Στις αφίσες που εκδίδονται τα πρώτα χρόνια μετά τα γεγονότα, υπάρχει μεγαλύτερη φόρτιση», σημειώνει η κ. Κουκίου και προσθέτει: «Μια αφίσα που κυκλοφορεί τον Σεπτέμβρη του 1974, ανυπόγραφη, συνδέει τη Μικρασιατική Καταστροφή με την εισβολή στην Κύπρο, ως τις δύο μεγάλες εθνικές τραγωδίες του 20ού αιώνα, που συρρίκνωσαν τον ελληνισμό».
Κάποιες τυπώνονται στο πλαίσιο της Εβδομάδας Αλληλεγγύης που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην επέτειο της εισβολής, ενώ άλλες αναρτώνται και στα μέσα συγκοινωνίας, με μέριμνα της πολιτείας. Αρκετές είναι έργα γνωστών καλλιτεχνών, όπως του Τάσσου, του Παναγιώτη Γράββαλου, του Ανδρέα Αντη Ιωαννίδη, του Τηλέμαχου Κάνθου, του Λευτέρη Οικονόμου, του Σπύρου Ορνεράκη κ.ά. «Ιδιαίτερη κατηγορία αφισών αποτελούν εκείνες του Κύπριου σχεδιαστή Ανδρέα Αντη Ιωαννίδη. Κύριο χαρακτηριστικό τους, η οικουμενικότητα της ματιάς και η συμβολική γραφή τους», υπογραμμίζει η Δήμητρα Κουκίου.
Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο έχει σήμερα στη συλλογή του πάνω από 150 αφίσες για την Κύπρο. Ο αρχικός πυρήνας τους διαμορφώθηκε στη δεκαετία του ’80, όταν πολλές από αυτές τις δώρισε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος η Ντίνα Κουρούκλη, μέλος τότε της Πανελλήνιας Ενωσης Συμπαράστασης στην Κύπρο που είχε ιδρυθεί τον Αύγουστο του 1974. Συνολικά 55 αφίσες από τη συλλογή του μουσείου, καθώς και φωτογραφικό υλικό (που ενίοτε αποτέλεσε την πρώτη ύλη για τον σχεδιασμό τους), θα παρουσιαστούν στην έκθεση μνήμης «Κύπρος ’74. Δεν ξεχνώ», που θα εγκαινιαστεί στις 25 Ιουλίου στην Παλαιά Βουλή από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και θα διαρκέσει έως τις 31 Δεκεμβρίου. Κάποιες συμπεριλήφθηκαν και στο φετινό ημερολόγιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, στην έκθεση όμως θα παρουσιαστούν στην αυθεντική μορφή τους. «Δεν θέλαμε αναπαραγωγές, αλλά τα πρωτότυπα αντικείμενα, ώστε να μεταφερθούν οι επισκέπτες μας στο κλίμα της εποχής», λέει η Δήμητρα Κουκίου, που επιμελείται την έκθεση μαζί με τον καθηγητή (και πρόσφυγα από την Κύπρο) Πέτρο Παπαπολυβίου και τις επιμελήτριες του ΕΙΜ Ιφιγένεια Βογιατζή, Αννα Κάνδια και Ανδρονίκη Μαρκασιώτη.
Η διάρθρωση
Οι ενότητες της έκθεσης (την οπτική ταυτότητα της οποίας έχει επιμεληθεί ο Βασίλης Γεωργίου) καλύπτουν το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, το έργο του Αντη Ιωαννίδη, το κίνημα «Οι γυναίκες επιστρέφουν» που είχε πραγματοποιήσει ειρηνικές πορείες στην Πράσινη Γραμμή, την Εβδομάδα Αλληλεγγύης, τις φοιτητικές αφίσες, τις εκδηλώσεις καλλιτεχνών προς υποστήριξη των Κυπρίων προσφύγων, καθώς και τη δράση της Πανελλήνιας Ενωσης Συμπαράστασης στην Κύπρο. Κάποια μέλη της ΠΕΣΚ –η Λιλή Αλιβιζάτου, ο Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν κ.ά.– ήταν εξέχουσες μορφές της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. «Το πρώτο διάστημα η ΠΕΣΚ αγωνίστηκε για την ανακούφιση των προσφύγων», λέει η Δήμητρα Κουκίου, αναφέροντας ενδεικτικά τα 22.000 συσσίτια που είχε διανείμει η Ενωση. «Αργότερα, στόχος της ήταν η διεθνοποίηση του κυπριακού ζητήματος. Οργάνωσε πλήθος εκδηλώσεων, συμβάλλοντας στην υποστήριξή του και στην προβολή του στο εξωτερικό».
