Λίγες ώρες μετά τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου και εν μέσω ελληνικού καύσωνα, προσγειωνόμαστε σε ένα μουντό Παρίσι, βαρύ τόσο από την άνοδο της Aκροδεξιάς όσο και από το δύσθυμο καλοκαίρι. Ενώ το σώμα προσπαθεί να συνηθίσει την κατά είκοσι βαθμούς διαφορά θερμοκρασίας, μπαίνουμε στο κτίριο της ιστορικής Κομεντί Φρανσέζ για να παρακολουθήσουμε την πρόβα της παράστασης «Hecuba, Not Hecuba» («Εκάβη, Οχι Εκάβη») που σκηνοθετεί ο νέος διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, Τιάγκο Ροντρίγκες, λίγο πριν παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Δεν είναι η πρώτη φορά που θα δούμε έργο του ιστορικού θιάσου στο αργολικό θέατρο, καθώς είχε προηγηθεί το «Ηλέκτρα / Ορέστης» του Ιβο βαν Χόβε, το 2019.
«Το σπίτι του Μολιέρου», όπως αποκαλείται συχνά η Κομεντί, θεωρείται ένα από τα παλαιότερα θέατρα του κόσμου. Ιδρύθηκε το 1680 και από το 1799 στεγάζεται στο επιβλητικό κτίριο του Παλέ Ρουαγιάλ. Οι Γάλλοι αισθάνονται ιδιαίτερη σύνδεση με την Κομεντί. Από τον 18ο αι., έως και σήμερα, ευκατάστατες οικογένειες χαρίζουν έργα τέχνης και ακίνητα στον οργανισμό, ενώ διατηρούν συγκεκριμένες θέσεις στην κεντρική σκηνή εδώ και τρεις ή τέσσερις γενιές.
Ακρίβεια και λεπτομέρεια
Εδώ λειτουργούν όλα με απόλυτη ακρίβεια και κατανομή εργασιών. Το εναλλασσόμενο ρεπερτόριο που εφαρμόζει η Κομεντί απαιτεί να στήνονται σκηνικά για διαφορετική παράσταση κάθε μέρα. Κοστούμια, αξεσουάρ, σκηνικά, κατασκευάζονται από τα αντίστοιχα τμήματα. Ολα χειροποίητα, με απόλυτη προσοχή στη λεπτομέρεια. Μέχρι και στο σιδέρωμα ακολουθείται μια ιεροτελεστία, που διατηρεί τη μέθοδο και τα εργαλεία σιδερώματος του 16ου και του 17ου αιώνα. Ενα κολάρο παίρνει περίπου τέσσερις ώρες. Ενα πουκάμισο εποχής Μολιέρου θέλει μία εργάσιμη ημέρα για να σιδερωθούν στην εντέλεια οι περίτεχνες πτυχώσεις του. Ολοι εργάζονται σαν ένα ζωηρό μελίσσι. Αλλωστε, η κυψέλη είναι το έμβλημα της Κομεντί Φρανσέζ. Γύρω του αναγράφεται στα λατινικά το σύνθημα του θιάσου, «Simul et singulis» (Ολοι μαζί και ο καθένας μοναδικός). Σε μια κίνηση συμβολική, το 2018 τοποθετήθηκαν στη στέγη της κεντρικής σκηνής «Ρισελιέ» τρεις κυψέλες. Το μέλι που παράγουν εκεί οι εργάτριες μέλισσες με θέα τις παρισινές στέγες του πρώτου διαμερίσματος διατίθεται στο πωλητήριο.
Το «μελίσσι» της Κομεντί Φρανσέζ εργάστηκε πυρετωδώς για την παράσταση που ανεβαίνει στις 26 και 27 Ιουλίου.
Η πρόβα στην αριστοκρατική αίθουσα «Ρισελιέ» ξεκινάει αυστηρά στην ώρα της. Τα φώτα σβήνουν και οι ηθοποιοί –σαν άλλες εργάτριες στην κυψέλη– παίρνουν τις θέσεις τους στο τραπέζι της ανάγνωσης. Το έργο που έγραψε ο Πορτογάλος σκηνοθέτης βασίζεται μεν στην ευριπίδεια «Εκάβη», πρόκειται όμως για ένα νέο κείμενο. Το ξεκαθαρίζει άλλωστε ήδη από τον τίτλο του «προς αποφυγήν παρεξηγήσεων», όπως μας λέει. Στο νέο αυτό έργο η Νάντια, η κεντρική ηρωίδα, την οποία υποδύεται η Ελσα Λεπουάβρ, είναι μια ηθοποιός που βρίσκεται εν μέσω προβών, όπου ενσαρκώνει την Εκάβη στο ομότιτλο έργο του Ευριπίδη και ταυτόχρονα ξεκινάει έναν δικαστικό αγώνα ενάντια στο κράτος, το οποίο κατηγορεί για την κακοποίηση του αυτιστικού γιου της, Οτις, από υπαλλήλους ενός δημόσιου ιδρύματος για παιδιά με αυτισμό. Η πραγματική ιστορία ενός αντίστοιχου σκανδάλου που ξέσπασε στην Ελβετία πριν από δύο χρόνια ενέπνευσε τον Τιάγκο Ροντρίγκες να γράψει γι’ αυτό το θέμα.
Αποσπάσματα από την τραγωδία του Ευριπίδη εναλλάσσονται με το κείμενο του Ροντρίγκες, ο οποίος τονίζει πως «η δουλειά που κάνω προέρχεται από αγάπη για την ελληνική τραγωδία, δεν παριστάνει ότι εμπεριέχει κάποια διδαχή στον τρόπο ερμηνείας της». Κάποιες στιγμές διακόπτει την πρόβα, κάνει μικρές διορθώσεις σε άψογα γαλλικά και με ιδιαίτερη ευγένεια εμμένει στις λεπτομέρειες της κάθε κίνησης και ερμηνείας.
«Η δουλειά που κάνω προέρχεται από αγάπη για την ελληνική τραγωδία», λέει ο σκηνοθέτης στην «Κ».
Η λέξη «αγάπη» επανέρχεται συχνά όταν αργότερα ο σκηνοθέτης μάς μιλάει για την «Εκάβη» του Ευριπίδη. «Είναι ένα έργο που αγαπώ ιδιαίτερα και το έχω δουλέψει πολλές φορές με μαθητές μου, διότι περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που είναι δύσκολο να ερμηνεύσει κανείς. Ο θυμός, o ψυχικός πόνος, τα βάσανα, όλα είναι εκεί. Πώς υποδύεσαι τον γονέα που ανακαλύπτει το νεκρό σώμα του παιδιού του;».
Στη σκηνή της αντιλογίας μεταξύ Εκάβης και Αγαμέμνονα για το αν εκείνη έπραξε δίκαια τιμωρώντας τον Πολυμήστορα που σκότωσε το παιδί της, ο Αγαμέμνονας εντέλει υποστηρίζει την Εκάβη. «Ο Ευριπίδης μεροληπτεί ξεκάθαρα υπέρ της κεντρικής ηρωίδας του, πράγμα σπάνιο για ελληνική τραγωδία», μας λέει ο Ροντρίγκες.
Δικαιοσύνη
Το ζήτημα της απόδοσης δικαιοσύνης επανέρχεται διαρκώς στο κείμενο. «Ο Ευριπίδης κατά κάποιον τρόπο ανακαλύπτει το διεθνές και ανθρωπιστικό δίκαιο, όταν λέει ότι σε περίοδο πολέμου, ακόμη κι όταν ανήκεις στους ηττημένους, πρέπει να τύχεις δίκαιης μεταχείρισης. Το ότι τα γράφει αυτά τόσους αιώνες πριν από τη Συνθήκη της Γενεύης είναι πολύ πιο πολιτικό από οτιδήποτε κάνω εγώ στο θέατρο», συμπληρώνει ο σκηνοθέτης, που φέτος δίχασε με το έργο «Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες», που είδαμε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Το σκοτάδι της φρίκης του πολέμου και της ψυχικής κατάστασης της Εκάβης αποτυπώνεται στο λιτό σκηνικό σύμπαν, όπου το μαύρο χρώμα κυριαρχεί τόσο στα σκηνικά όσο και στα κοστούμια των ηθοποιών. Φτιαγμένα από ανθεκτικά υφάσματα για να αντέξουν στους εξωτερικούς χώρους της Επιδαύρου και του Φεστιβάλ της Αβινιόν, όπου η παράσταση έκανε πρεμιέρα στις 30 Ιουνίου, χαρακτηρίζονται από πολλές πτυχώσεις σε διάφορες αποχρώσεις του μαύρου, εμπνευσμένα από τους πίνακες του Πιερ Σουλάζ. Το πιο εντυπωσιακό σκηνικό στοιχείο, ωστόσο, είναι το ογκώδες, μαύρο γλυπτό που απεικονίζει μια σκύλα με κομμένο το μπροστινό πόδι της, δημιουργία του ατελιέ της Κομεντί Φρανσέζ. Εμπνευσμένο από ένα ρωμαϊκό άγαλμα που απεικονίζει τον Περίτα, τον αγαπημένο σκύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το γλυπτό είναι μια αναφορά στην προφητεία του Πολυμήστορα, αλλά σύμφωνα με τον σκηνοθέτη συμβολίζει επίσης «τόσο τα σκυλιά του πολέμου όσο και την αφοσίωση».
Οσο για τη διαδικασία συγγραφής του έργου, ο γενικός διευθυντής της Κομεντί Φρανσέζ, Ερίκ Ρουφ, παρατηρεί μια αντιστοιχία με τον τρόπο που εργαζόταν ο Μολιέρος. Οπως ο μεγάλος κωμωδιογράφος «έγραφε για τους δικούς του ηθοποιούς, οι οποίοι τροφοδοτούσαν τη γραφή του, έτσι κι ο Ροντρίγκες αρχικά έφερε στις πρόβες το ένα τρίτο του κειμένου και το υπόλοιπο προέκυψε από τις συζητήσεις με τους ηθοποιούς».
Προκλήσεις
Σχετικά με τις ερμηνευτικές προκλήσεις του «Hecuba, Not Hecuba», που χαρακτηρίζεται από εσωτερικότητα και ρεαλισμό, η πρωταγωνίστρια Ελσα Λεπουάβρ αναφέρει ότι το στοίχημα για έναν χώρο όπως η Επίδαυρος έγκειται στο ότι «πρέπει να πείσουμε τους θεατές να έρθουν εκείνοι προς εμάς, για να τους πούμε την ιστορία», καθώς η ίδια έχει ήδη την εμπειρία της Επιδαύρου από την, εκ διαμέτρου αντίθετης δυναμικής, παράσταση του Ιβο βαν Χόβε. Πόσο είναι όμως προετοιμασμένος ο Ροντρίγκες για τυχόν αντιδράσεις στο έργο του; «Πιστεύω ότι το κοινό είναι πάντα πιο έξυπνο από εμένα. Σέβομαι τους θεατές. Δεν έχω πρόβλημα αν στο ελληνικό κοινό δεν αρέσει το έργο μου, όχι όμως επειδή θεωρούν ότι τους ανήκει η τραγωδία. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι ιδιοκτησία».
Η πρόβα έχει προχωρήσει μέχρι την προτελευταία σκηνή του έργου. Ξαφνικά ανάβουν τα φώτα. «Είναι 16.57, θα σταματήσουμε εδώ για σήμερα», λέει κάποιος. Στα επόμενα τρία λεπτά η αίθουσα πρέπει να έχει αδειάσει. Κατεβαίνοντας προς την έξοδο μάς περιμένει η φθαρμένη από τους αιώνες πολυθρόνα του Μολιέρου, που εκτίθεται στο ισόγειο. Σε αυτή λέγεται πως καθόταν όταν πέθανε, ενώ έπαιζε στον «Κατά φαντασίαν ασθενή» του. Γύρω μας, κάποιοι Γάλλοι συζητούν για την άνοδο της Ακροδεξιάς, αισθάνονται ντροπή. Σε λίγες εβδομάδες θα κάνουν την ανατροπή. Αυτό όμως δεν το γνωρίζουν ακόμη. Ρωτάμε πώς εξελίσσεται η τελευταία σκηνή του «Hecuba, Not Hecuba». «Θα τη δείτε στην Επίδαυρο», μας λένε οι συντελεστές χαμογελώντας. Απόγευμα πια, βγαίνουμε στο βροχερό Παρίσι, ενώ μας έχει κολλήσει το «Sitting on the dock of the bay» του Οτις Ρέντινγκ. Γιατί; Θα το ανακαλύψετε στην Επίδαυρο.
Η παράσταση ανεβαίνει στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου στις 26 και 27 Ιουλίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου.
