Από τον τίτλο της ακόμη η έκθεση «Τομή ’74. Από τη δικτατορία στη δημοκρατία» που πολύ πρόσφατα άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό, αναφέρεται σε μια διαδρομή. Διαδρομή στον χρόνο, από το 1967 μέχρι και τα πρώτα χρόνια της δεκαετία του 1980, σε μια περίοδο που υπερβαίνει χρονολογικά τα τυπικά όρια που θέτουν έως τώρα οι επετειακές εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1973-1974.
Για τους εμπνευστές της έκθεσης, το 1974 υπήρξε μια τομή στο «σώμα» της χώρας, για αυτό η έκθεση λειτουργεί ως άλλος «χάρτης» της. Με μοναδικά αρχειακά τεκμήρια και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, ταξιδεύει το κοινό της στα ύδατα μιας κληρονομιάς που η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία δεν έχει ακόμη εξερευνήσει ενδελεχώς.
Με αυτήν την έννοια η «Τομή ’74» είναι μια έκθεση μνήμης και παιδείας, καρπός συνεργασίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ), της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης (ΕΡΤ) και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ). Μια πολυπληθής επιστημονική επιτροπή με εκπροσώπους των τριών φορέων αποθησαύρισε, συσχέτισε και παρουσιάζει εκθέματα που αφορούν τη δικτατορία, τον αντιδικτατορικό αγώνα, τον πρώτο χρόνο της Μεταπολίτευσης με τις μεγάλες θεσμικές αλλαγές, και γενικότερα την κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη επί τουλάχιστον μία δεκαετία.
Ο επισκέπτης γρήγορα θα προσπεράσει την εικαστική εγκατάσταση του Αλέξη Φιδετζή στο ισόγειο της ΕΒΕ – βρίσκεται κυριολεκτικά εκτός τόπου και χρόνου ως προς το διακύβευμα της έκθεσης. Μια ιστορική έκθεση κατά τη γνώμη μας έχει ανάγκη από μια μουσειογραφική μελέτη που θα αναδείξει την εργασία των επιστημονικών συνεργατών και θα διευκολύνει τους επισκέπτες να παρακολουθήσουν το επιμελητικό αφήγημα. Στην ξενάγηση που ανέλαβαν να κάνουν για την «Κ» δύο μέλη της επιστημονικής επιτροπής, ο αρχειονόμος των ΓΑΚ Γιάννης Γκλαβίνας και ο φιλόλογος Φίλιππος Παππάς ξεπεράσαμε τις απορίες σχετικά με τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό, και μπήκαμε γρήγορα στην ουσία της έκθεσης.
Για τους εμπνευστές της έκθεσης, το 1974 υπήρξε μια τομή στο «σώμα» της χώρας, γι’ αυτό η έκθεση λειτουργεί ως άλλος «χάρτης» της.
Στον πρώτο όροφο, τα αρχειακά τεκμήρια του ΓΑΚ καταφέρνουν να οργανώσουν το περιεχόμενο της συλλογικής μας μνήμης μέσω μιας θεματικής ομαδοποίησης από την οποία δεν λείπουν τα ορόσημα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, της εισβολής στην Κύπρο, των πρώτων εκλογών και του δημοψηφίσματος του 1974. Ξεκινώντας από την άσκηση της κυβερνητικής πολιτικής την περίοδο της Δικτατορίας και καταλήγοντας στα αρχεία της «αποχουντοποίησης», η πληθώρα του υλικού –κυρίως χαρτώα εκθέματα, αλλά και μια καλή επιλογή οπτικοαουστικού υλικού της ΕΡΤ– απαιτεί χρόνο από τον επισκέπτη και διάθεση να μάθει. Οι στάσεις κατά την περιήγηση είναι απαραίτητες, και οι δικές μας έγιναν στις προθήκες με το αρχειακό υλικό για την προπαγάνδα της Δικτατορίας, η οποία επεδίωκε να προβάλει το «εθνοσωτήριο» έργο της και να αντικρούσει τις κατηγορίες των «αντεθνικώς δρώντων» με αφίσες, μπροσούρες, γιορτές και πληρωμένα δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο. Οσο για τον τρόμο από τις περιγραφές των βασανιστηρίων που υπέστησαν όσοι είχαν αντιδικτατορική δράση, την εξορία και την καταγραφή των νεκρών του Πολυτεχνείου, ξεχνιέται λίγο από τα τραγελαφικά σχόλια των λογοκριτών-μελών της επιτροπής ελέγχου σεναρίων και θεατρικών έργων, και την ασυνάρτητη λίστα του 1967, που περιλαμβάνει τα 667 «κομμουνιστικά, φιλοκομμουνιστικά και επικίνδυνα για το ήθος της νεότητας» βιβλία περιοδικά και εφημερίδες.
Ανεβαίνοντας έναν όροφο ακόμη, τον κόσμο των δημόσιων αρχείων διαδέχεται εκείνος των βιβλίων και περιοδικών, καθώς η ΕΒΕ άνοιξε τα αρχεία της για να αφηγηθεί την πνευματική πορεία της χώρας την ίδια περίοδο (1967-περίπου 1980). Από το «γύψωμα» των πρώτων χρόνων της απολυταρχικής επιβολής έως την υπόγεια εκδοτική άνθηση που εκδηλώθηκε αργότερα αλλά διακόπηκε βίαια κατά τη σκοτεινή περίοδο της διακυβέρνησης Ιωαννίδη, και από εκεί στην εκδοτική άνθηση της Μεταπολίτευσης και το περιεχόμενό της, η ΕΒΕ δίνει τον σφυγμό της εποχής μέσω μιας αναγνωστικής περιδιάβασης. Τι δείχνει, παραδείγματος χάρη, για την ελληνική κοινωνία και τη δημοκρατική μετάβαση η πορεία από την υπερπολιτικοποίηση στην επικράτηση της λογοτεχνίας, την ανακάλυψη της λατινοαμερινικής μυθιστοριογραφίας, της λογοτεχνίας του φανταστικού και των κόμικς;
Η «Τομή ’74. Από τη δικτατορία στη δημοκρατία» είναι τελικά μια έκθεση που περιγράφει πολύπλευρα μια κρίσιμη δεκαετία μεταβάσεων για την Ελλάδα, και η τομή του τίτλου εντέλει δεν κόβει τον χρόνο, αλλά ενώνει μεταξύ τους γνωστά και άγνωστα κομμάτια μιας πορείας που συνεχίζεται.
Διάρκεια έως 31/12.
