MATHIAS ENARD
Ο χορός της προδοσίας
μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη,
εκδ. Στερέωμα, σελ. 263
Ικανή έκφραση και ανάληψη θεματικού ρίσκου, θα μπορούσαν να αποτελούν έναν απ’ τους ορισμούς της λογοτεχνίας. Και αυτά τα δύο διακριτικά αποτελούν χαρακτηριστικά στο μυθιστόρημα του τιμημένου με βραβείο Goncourt Γάλλου Ματίας Ενάρ (γ. 1972). Στο έργο που, σε αντίθεση προς τα ειωθότα, δεν είναι ογκώδες εναλλάσσονται δύο ιστορίες. Ενας λιποτάκτης μεσογειακής χώρας οδεύει εν καιρώ πολέμου προς τα σύνορα με σκοπό να βρεθεί στην αντίπερα όχθη. Και ανάμεσα στις περιπέτειές του παρακολουθούμε την οικογενειακή ιστορία του μεγάλου Ανατολικογερμανού μαθηματικού Πολ Χόιντεμπερ (φανταστικό πρόσωπο), όπως την αφηγείται η εβδομηντάχρονη κόρη του Ιρίνα, είκοσι χρόνια ύστερα από ένα συνέδριο που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2001 για να τιμήσει το έργο του πατέρα της.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος θα μπορούσε να είναι «Ο χορός της ασυμμετρίας». (Στο γαλλικό πρωτότυπο εμφανίζεται ως «Deserter», δηλαδή «εγκαταλείποντας», «φυγομαχώντας»,«λιποτακτώντας»). Χορός της ασυμμετρίας λοιπόν, διότι οι δύο ιστορίες είναι απολύτως ανομοιογενείς και ως προς το περιεχόμενο και ως προς τη διάρθρωσή τους. Χωρίς τοπικούς και χρονολογικούς προσδιορισμούς, η πρώτη αφήγηση διαθέτει την καθολικότητα μύθου. Ο λιποτάκτης δεν κατονομάζεται ούτε η χώρα του ούτε ο πόλεμος ούτε οι αντιμαχόμενοι στρατοί. Ούτε ρεαλιστική είναι η ιστορία – εκεί που ο λιποτάκτης και η γυναίκα που συναντάει μοιάζει να ψυχορραγούν, την άλλη στιγμή τους βλέπουμε να στέκονται στα πόδια τους και να συνεχίζουν τις περιπέτειές τους. Η δεύτερη αφήγηση είναι –αντιθέτως– ρεαλιστική, τοπικά και χρονικά προσδιορισμένη και εξιστορημένη με πολλές λεπτομέρειες – απολύτως φυσιολογικό εφόσον η Ιρίνα είναι ιστορικός (των μαθηματικών βεβαίως). Εκείνο ωστόσο που συνέχει τις δύο ιστορίες είναι η απροσμέτρητη βία την οποία βιώνουν οι ήρωές τους (διότι ως κομμουνιστής αγωνιστής και ο μαθηματικός εγκλείστηκε στο Μπούχενβαλντ). Κι ακόμη η βία προσλαμβάνεται μέσα από τις συγκρούσεις της εποχής, όπως η ρωσική εισβολή στην Πράγα, ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας, η δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Ράμπιν, η επίθεση της Αλ Κάιντα στους Δίδυμους Πύργους, ο πόλεμος στο Ιράκ. Τις δύο ιστορίες συνέχει επίσης ο πόθος της φυγής (ο λιποτάκτης επιχειρεί να δραπετεύσει πέραν των συνόρων και ο μαθηματικός αγνοεί την αγριότητα των ναζί και αργότερα τις παρακολουθήσεις της Στάζι, δραπετεύοντας στην αρμονία των αριθμών και σε έναν έρωτα που παραμένει άσβεστος, καθώς η Μάγια της ζωής του επιλέγει να παραμένει δυτικά του τείχους του Βερολίνου).
Τις δύο ιστορίες, όμως, κυρίως ενώνει η αίσθηση της ποίησης η οποία τις διακρίνει. Παρακολουθούμε την περιπέτεια του λιποτάκτη μέσα από μια γλώσσα που κινητοποιεί τις αισθήσεις και με μια τεχνική αφήγησης σε πρώτο, σε δεύτερο και σε τρίτο πρόσωπο, πολύ υψηλής θερμοκρασίας. Και παρακολουθούμε τη λυρική φυγή του μαθηματικού που αγνοεί τη σκληρή πραγματικότητα καταφεύγοντας στην επικράτεια της άλγεβρας, της αλγοριθμικής, του λογισμού, της θεωρίας των αριθμών και της ποίησης, μέσα σε ινστιτούτα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. (Η σχολή στην οποία διδάσκει ο Χόιντεμπερ είναι βέβαια το εμβληματικό γερμανικό Πανεπιστήμιο Χούμπολντ και όχι Χάμπολντ, όπως εκ λάθους σημειώνει η μεταφράστρια στην κατά τα άλλα λειτουργική απόδοση του κειμένου.) Σε όλο το μυθιστόρημα ο συγγραφέας Ματιάς Ενάρ ισορροπεί αριστοτεχνικά ανάμεσα στις δύο ιστορίες! Ενα λεπτό όμως πριν κλείσει την περιπέτεια του Γερμανού ήρωά του, στις τελευταίες τρεις σελίδες, το μυθιστόρημα που σε όλη τη διάρκεια επιφυλάσσει εκπλήξεις, κάνει μια αποκάλυψη (δεν θα την πω) η οποία είναι ατυχής – διότι δεν στήθηκε εγκαίρως ώστε να μη φαίνεται τελικά σαν άχρηστη πιρουέτα.
