Τι γεννάει τα σκοτάδια των ανθρώπων; Τι τους σπρώχνει στο περιθώριο της ζωής, της δικής τους και των άλλων; Ποιος παροντικός φόβος –ή, έστω, ανησυχία– εξαχνώνει τη μελλοντική αισιοδοξία και φαντάζεται δυστοπίες κι ουτοπίες;
Ισως ένα ναυάγιο, που απλώνει την κατάρα πάνω από μια πόλη – την Καστοριά, ας πούμε. Ισως η αφέλεια μιας εσωτερικής επανάστασης, που καταλήγει στο περιθωριακό, καίτοι νοσταλγικό, απόκοσμο κέντρο μιας μητρόπολης – της Αθήνας, ας πούμε. Ή ίσως ένα παιδικό τραύμα, που καταλήγει στη βία και στον όλεθρο – ανεξαρτήτως τόπου ή, μάλλον, κάθε τόπου, ας πούμε.
Και τα τρία έργα έχουν δύο κοινά: αφενός, λειτουργούν αφυπνιστικά και, αφετέρου, μετέρχονται τη «σκαλέτα» της ουτοπίας και της δυστοπίας.
Τα αρχικά ερωτήματα δημιουργήθηκαν μετά την ανάγνωση των νέων βιβλίων του Ηλία Λ. Παπαμόσχου («Ανάληψη», μυθιστόρημα, εκδ. Πατάκη), της Κάρα Χόφμαν («Οι κράχτες», μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, μυθιστόρημα, εκδ. Gutenberg) και του Μιχάλη Μακρόπουλου («Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον», διηγήματα, εκδ. Κίχλη).
Τα δίκην απαντήσεως «ίσως» που ακολούθησαν παραμένουν «ίσως», διότι ουδένα από τα τρία κείμενα δίνει μπετοναρισμένες απαντήσεις. Και τα τρία, όμως, έχουν δύο κοινά: αφενός, λειτουργούν αφυπνιστικά και, αφετέρου, μετέρχονται τη «σκαλέτα» της ουτοπίας, της δυστοπίας και των πάσης φύσεως σκοταδιών του ανθρώπου και του μυαλού τους.
Ναυάγιο στην Καστοριά
Ο Ηλίας Λ. Παπαμόσχος, που επιμένει να γράφει μυθιστορήματα αντιμετωπίζοντάς τα ως διηγήματα, με το κάθε κεφάλαιο να έχει την προδιάθεση να σταθεί και μοναχό του, χρησιμοποιεί ένα ναυάγιο, της «Περιστέρως», το 1929, στη λίμνη της Καστοριάς, με δεκάδες νεκρούς και άλλες τόσες οικογένειες χαροκαμένες. Το καραβάκι του Ηλία Κακλαμάνου, του χήρου πλουσίου της πόλης, φορτώνει 100 επιβάτες, ενώ αντέχει 30, για να τους πάει, ανήμερα της Αναλήψεως, στον ομώνυμο ναό. Και μπατάρει. Και χάνονται ψυχές. Εκείνος, βλέποντας από μακριά την τραγωδία, τρέχει στο σπίτι του να σώσει τα παιδιά του από το λιντσάρισμα του κόσμου για το κακό που τους βρήκε. Και βρίσκεται υπόλογος. Κι αργότερα κλαίει τα παιδιά του. Και το αβάσταχτο δράμα καλύπτει την πόλη, φτάνει όμως κι ώς την Αμερική, όπου ξενιτεμένοι πατεράδες δούλευαν για ένα καλύτερο αύριο. Κι έμειναν ξεκρέμαστοι στην άκρη του ουρανοξύστη. Ορφανοί και άχρονοι.
Τρεις αντι-ήρωες
Οσο ορφανοί και άχρονοι είναι οι αντι-ήρωες της Κάρα Χόφμαν, που έζησε από πρώτο χέρι το περιθώριο των τελών της δεκαετίας του ’80 στην Αθήνα, στα πέριξ του σταθμού Λαρίσης και των Εξαρχείων. Εκεί όπου ο Μάιλο και ο Τζάσπερ, ζευγάρι Αγγλων «καταραμένων», συναντούν την Μπράιντι, μια Νεοϋορκέζα που επιθύμησε όσο τίποτε άλλο να βρει τη δική της ελευθερία. Τη βρήκε στο ξενοδοχείο «Ολυμπος», όπου οι τρεις τους δούλευαν ως κράχτες, διαμένοντας σε συνθήκες… ποντικών. Τι ήταν οι κράχτες; Επαιρναν το τρένο ώς την Ελευσίνα και από εκεί επιβιβάζονταν στον συρμό της επιστροφής, που ερχόταν από την Πάτρα γεμάτος τουρίστες. Οι κράχτες έπρεπε, ώσπου να φτάσουν στον σταθμό Λαρίσης, να έχουν πείσει όσους τουρίστες περισσότερους μπορούσαν να μείνουν στο ξενοδοχείο τους – μαζί τους και δεκάδες κράχτες άλλων ξενοδοχείων. Μόνο που οι τρεις τους, από την καλή τους την καρδιά, έμπλεξαν με τρομοκρατική ομάδα. Εχοντας πουλήσει τα διαβατήριά τους – πάλι από αφελή καλοσύνη. Με κυνικό ρεαλισμό και εξίσου κυνική τρυφερότητα, η Κάρα Χόφμαν διαπερνάει τις εποχές και τις πόλεις, τρυπάει τις παρυφές της ύπαρξης –εσωτερικής και πραγματικής–, προκειμένου να μιλήσει για το πόσο πρέπει κανείς να φτάσει στις εσχατιές της ζωής για να θεραπευτεί από την κατάρα που έχει φορτωθεί, για να βρει μια στάλα ελευθερίας, φιλικής, ερωτικής, πολιτικής.
Δύο ήλιοι
Αυτήν ακριβώς την ελευθερία που πουθενά δεν χαρίζει ο Μιχάλης Μακρόπουλος, που αποβιβάζεται στο μέλλον, θεωρώντας το ήδη παρόν, όπως υποδεικνύει και ο τίτλος της συλλογής, αλλά και η αράδα: «Για το μέλλον μπορεί κανείς να μιλήσει μόνο στον αόριστο». Αυτό που ο συγγραφέας ανατέμνει είναι ο χρόνος· τον σπάει σε χίλια κομμάτια και του προσδίδει κάθε φορά κι ένα νέο νόημα, που γεννιέται ιδιαίτερα αριστοτεχνικά από ένα βουνό κλισhέ (όπως το γράφει ο ίδιος) του παρόντος: μια μεγάλη βιομηχανία της εικόνας, που κατατείνει στη διάσπαση της πραγματικότητας σε χίλιες υποκειμενικές θεάσεις – όλες με την αξίωση της απόλυτης αλήθειας, όπου κάθε βία είναι δικαιολογημένη. Διαβάζουμε για χρονοΐνες, που καθυστερούν τη γήρανση, αλλά επισπεύδουν την αμνησία· για χωροχρονικές διακοπές των ανθρώπων, που καταλήγουν απόκοσμοι· για τη «φυματίωση» της εικόνας· για τον κόσμο μας που καταλήγει να έχει δύο Ηλιους και ισάριθμα φεγγάρια.
Διότι δεν αρκεί το φως του παρόντος Ηλίου. Και το φως της Σελήνης απλώς δημιουργεί σκιές στα υπόγεια των πόλεων και των ανθρώπων τους, των κλουβιών τους. Χρειάζεται πολύ φως για να γιατρευτούν τα παιδικά τραύματα, κι εκείνα των «Παλιών»· να κλείσουν οι πληγές από τους ανθρώπους που αλλάζουν τις πόλεις που αλλάζουν τους ανθρώπους· να απαντληθούν οι λιμναίες ερημιές στα άκρα ενός κόσμου πλημμυρισμένου από ρομποτικές ανθρωποθάλασσες. Ολα αυτά που στιγματίζουν το μέλλον – ή τα μέλλοντα. Κάθε κατάρα στον Παπαμόσχο, κάθε πληγή στη Χόφμαν και κάθε βία στον Μακρόπουλο είναι ένα τούνελ που οδηγεί σε μια τραγωδία. Το αν είναι δράμα ή κωμωδία δεν μπορεί παρά να το κρίνει ο αναγνώστης – κι ίσως το μέλλον.
