Οι παλιές κατοικίες της Επανομής, ένας κόσμος ιδιαίτερος, με την πυκνότητα μιας ιστορικής διαδρομής ενός ορισμένου συγκινησιακού φορτίου, μένουν έως τις μέρες μας μάρτυρες ενός πολιτισμού. Θαυμάσια διώροφα, ως επί το πλείστον, σπίτια με αυλές και κήπους, θραύσματα μιας κοινωνίας σε κίνηση από τον 19ο αιώνα και μετά, με μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συλλογή αγροτικών, βιοτεχνικών και αστικών κτισμάτων, συγκροτούν ένα σύμπαν προς εξερεύνηση. Αυτόν τον πλούτο της Επανομής, με τους περίπου 10.000 μόνιμους κατοίκους, τον βρίσκουμε συγκεντρωμένο σε μία έκδοση που εντάσσεται στο ευρύτερο εκδοτικό πρόγραμμα του Κτήματος Γεροβασιλείου.
«Η Επανομή είναι ο τόπος όπου γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω μέχρι και σήμερα. Εδώ φτιάξαμε την οικογένειά μας και το Κτήμα μας. Ενα χωριό δίπλα στη Θεσσαλονίκη και στη θάλασσα, που κατοικείται αδιάκοπα εδώ και σχεδόν 6.000 χρόνια», λέει ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του Σόνια και την οικογένειά τους φροντίζουν για την πολιτιστική φυσιογνωμία του τόπου τους παράλληλα με την οινοπαραγωγή. Από το 2012, το Κτήμα εκδίδει βιβλία αφιερωμένα στην Επανομή, συγκροτώντας την εκδοτική σειρά «Από Στόμα σε Στόμα» με στοιχεία τοπικού πολιτισμού και με έμφαση στην προφορική παράδοση, στη γαστρονομία και στα έθιμα.
«Το 2012 εκδώσαμε ένα μικρό βιβλίο για την παραδοσιακή γαστρονομία της Επανομής. Αυτή η μικρή έκδοση βασίστηκε σε προφορικές μαρτυρίες ντόπιων και τότε πιστεύαμε πως θα ήταν και η μοναδική», λένε ο Βαγγέλης και η Σόνια Γεροβασιλείου. «Τελικά ήταν μόνο η αρχή για τη σειρά των εκδόσεων του Κτήματός μας “Από στόμα σε στόμα”, αφιερωμένη στην Επανομή. Φέτος γιορτάσαμε τις 10 εκδόσεις και συνεχίζουμε αυτή τη δημιουργική συνεργασία της ομάδας μας μαζί με ντόπιους, με ερευνητές και φωτογράφους. Χαιρόμαστε πολύ που μπορούμε να εκφράσουμε τη φιλοσοφία μας για την πολιτισμική διάσταση του κρασιού όχι μόνο μέσα από το ίδιο το αμπέλι και το κρασί, αλλά και μέσα από το μουσείο μας και τις εκδόσεις μας». Τον Μάιο του 2025 θα κυκλοφορήσει ο 11ος τίτλος της σειράς.
«Είναι ένα χωριό δίπλα στη Θεσσαλονίκη και στη θάλασσα, που κατοικείται αδιάκοπα εδώ και σχεδόν 6.000 χρόνια», λέει ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου.
Εντυπωσιακός πλούτος
Ο τόμος «Αρχιτεκτονήματα. Οι παλιές κατοικίες της Επανομής» είναι εστιασμένος στον κτιριακό πλούτο της περιοχής, που είναι εντυπωσιακός σε τυπολογική και αισθητική ποικιλία. Τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκών και αστικών κατοικιών χρονολογούνται από το 1890 έως το 1940. Για να οργανωθεί η έκδοση, «πραγματοποιήθηκε ενδελεχής περιήγηση και σάρωση του οικισμού, καθώς και βιβλιογραφική έρευνα», λέει η αρχιτέκτων Ελένη Κυριακίδου, η οποία υπογράφει το βιβλίο. Οι ατμοσφαιρικές φωτογραφίες του Στέργιου Καράβατου συντελούν σε μια εντύπωση που υπερβαίνει αυτήν της καταγραφής και αγγίζει αυτήν του βιώματος. Το βιβλίο δημιουργεί αίσθημα πληρότητας με το πλήθος των φωτογραφιών και των πληροφοριών, καθώς και με την οργάνωση της ύλης σε ενότητες: «1821-1912, αγροτικές κατοικίες», «1912-1940, αστικές κατοικίες, μαζαγιά, βιοτεχνίες», «1940-1960, μεταγενέστερες κατοικίες, μαγαζιά».
Γίνεται συνεπώς η Επανομή, αυτή η κωμόπολη της Μακεδονίας, ένας διάδρομος σκέψης και μια οθόνη προβολής της περιπέτειας της οικοδομής, της στέγασης, της εστίας, του οίκου. Γίνεται μια περίπτωση εργασίας και προβληματισμού για τον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο με τη μακρά οθωμανική εμπειρία και την προσφυγική αιμοδοσία.
Καθώς οι κατοικίες παρουσιάζονται με το όνομα του αρχικού ιδιοκτήτη τους δίνεται και η δυνατότητα για μια άτυπη αλλά ουσιαστική ανθρωπογεωγραφία της Επανομής σε συνδυασμό με λήψεις πολλών εσωτερικών και λεπτομέρειες για τη χρήση των κτιρίων. Πλήθος οι αναφορές σε διάφορα αισθητικά και μορφολογικά πρότυπα από τον οθωμανικό τύπο (όπως στην οικία Δ. Μπουζιανά) έως τον μακεδονίτικο κλασικισμό (οικία Γ. Τούλη) και τις ποικίλες επιρροές από την Κεντρική Ευρώπη προσαρμοσμένες στην κλίμακα ελληνικής πολίχνης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο τύπος της αστικής κατοικίας με κεντρικό πρόπυλο με εξωτερική σκάλα, που απαντάται συχνά.
