Στις αρχές του 2022, μου διηγείται ο κύριος Γκρι, η μεσόφωνος Ελενα Μαραγκού ανακάλυψε ένα μάλλον άγνωστο έργο του Τσέχου μουσουργού Αντόνιν Ντβόρζακ (1841-1904). Τίτλος του, «Τρία σύγχρονα ελληνικά ποιήματα».
Ο συνθέτης εκπληκτικών κουαρτέτων εγχόρδων, μεταξύ των άλλων, βρήκε πηγή έμπνευσης σε τρία ελληνικά δημοτικά τραγούδια που είχε μεταφράσει στα τσεχικά ο συμπατριώτης του ποιητής Βάσλαβ Μπόλεμιρ Νεμέσκι (1818-1882). Προφανώς στην επιλογή του τελευταίου είχε παίξει ρόλο η επίδραση της Ελληνικής Επανάστασης. «Η Μαραγκού είχε μια ωραία ιδέα», σχολιάζει ο κύριος Γκρι. «Να αναζητήσει ανάλογες περιπτώσεις συνθέσεων ξένων μελοποιήσεων ελληνικών κειμένων, και όχι μόνο παραδοσιακών».
Βρήκε τίποτα; «Βεβαίως! Το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον άλμπουμ για φωνή και πιάνο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από την Et’Cetera Records, με τίτλο Greek Songs by Non-Greek composers (Ελληνικά τραγούδια από μη Ελληνες συνθέτες). Στο πιάνο είναι ο Γιώργος Ζιάβρας και στη φωνή η Ελενα Μαραγκού. Σε μια σύνθεση συμμετέχει με τη βιόλα της η Αγγέλα Γιαννάκη».
Είμαι περίεργος. Πέρα από τα τρία παραδοσιακά τραγούδια του Ντβόρζακ τι άλλο μπορεί να περιλαμβάνει ένα τέτοιο CD; «Η πιο προβλέψιμη επιλογή είναι ο “Υμνος στον ΕΛΑΣ” που έγραψε ο Σοστακόβιτς, μεταφέροντας στα ρωσικά το ποίημα της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη (1904-1977). Το άλμπουμ όμως περιλαμβάνει άλλα τρία κομμάτια του μεγάλου Ρώσου, τον “Πεντοζάλη”, το “Ζάλογγο” και το “Εμπρός” του Κωστή Παλαμά». Ο κύριος Γκρι λέει πως το άλμπουμ χωρίζεται σκόπιμα σε τρεις άτυπες ενότητες: η μία είναι η ενότητα της αρχαίας Ελλάδας. Εδώ, τα έργα των Λένοξ Μπέρκλεϊ (1903-1989) και Χέρμαν Ρόιτερ (1900-1985) είναι εμπνευσμένα κυρίως από την αρχαία ελληνική λυρική ποίηση, με τη Σαπφώ να καταλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος, καθώς επίσης η Παλατινή Ανθολογία.
Θραύσματα και αναγνώσεις ξένων, μα την ίδια στιγμή, ένα διαφορετικό βλέμμα πάνω στο οικείο, το δεδομένο για όλους εμάς εδώ.
Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει έργα των Ντβόρζακ, Ραβέλ, εν μέρει του Σοστακόβιτς, και επικεντρώνεται στο πνεύμα που γέννησε το 1821. Το τραγούδι για τον αρματωλό Κόλια Βυτινιώτη, οι «Νηρηίδες», ο «Θρήνος για την Πάργα» αναβιώνουν, κατά κάποιο τρόπο, την Ελλάδα του 19ου αιώνα, τόσο ως προς την ταραγμένη ιστορία της όσο και ως προς την ατμόσφαιρα του φυσικού της τοπίου. Σε αυτόν τον κύκλο υπάγονται και τα «Πέντε λαϊκά ελληνικά τραγούδια» του πάντοτε απρόβλεπτου Ραβέλ, που είναι μεταγραφές παραδοσιακών συνθέσεων από τη Χίο.
Τέλος, έχουμε μια τρίτη ενότητα, στην οποία επανέρχεται ο Σοστακόβιτς, εμπνεόμενος αυτή τη φορά από την ταραγμένη δεκαετία του ’40. «Οπως σωστά γράφει η Μαραγκού, μπορεί ο “Πεντοζάλης”, το “Ζάλογγο” και το “Εμπρός” να παραπέμπουν στο 1821, το πνεύμα όμως εδώ είναι πιο κοντά σε όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα από το 1944 και μετά». Πρώτη φορά συγκεντρώνονται όλες αυτές οι συνθέσεις σε ένα άλμπουμ και, μάλλον, πρώτη φορά έχει κάποιος, σε φωνή και πιάνο, τον πολιτισμό της Ελλάδας μέσα στους αιώνες. Θραύσματα και αναγνώσεις ξένων, ναι, αλλά την ίδια στιγμή, ένα διαφορετικό βλέμμα πάνω στο οικείο, το δεδομένο για όλους εμάς εδώ.
