Επιχειρώντας μια γεωπολιτική ανάγνωση της Ευρώπης στον χρόνο, ο Παναγιώτης Κορλίρας, ομότιμος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με μακρά εμπειρία στα οικονομικά και στην έρευνα, μας έδωσε ένα βιβλίο, από αυτά που πολλοί θα ήθελαν να είχαν γράψει. Οι «Μικρές Ιστορίες για την Ευρώπη» (εκδ. Κίχλη) είναι ένα ταξίδι στην πολιτική και πολιτισμική ιστορία. Κυρίως, όμως, προσφέρουν, τα κείμενα αυτά, τρόπους να ξεκλειδώσει ο αναγνώστης πολλά κεφάλαια της ιστορίας και κυρίως της ανάγνωσης και της ερμηνείας της. Είναι μια σύνθεση κειμένων δοκιμιακού ύφους που κυλούν με γλώσσα άμεση και κατανοητή καθώς μιλούν για τα πιο σοβαρά, σύνθετα και ρευστά ζητήματα.
«Το υλικό γι’ αυτό το βιβλίο υπήρχε στο μυαλό μου πολύ καιρό, μέσα από προσωπικές εμπειρίες και διαβάσματα», λέει ο Παναγιώτης Κορλίρας. «Κάποια στιγμή, θεωρώντας ότι το 2024 θα είναι για πολλούς λόγους Ετος Ευρώπης, αποφάσισα να συρράψω αυτά τα μικρά δοκίμια ως συμβολή και υπενθύμιση στην πολυκύμαντη ιστορία της ηπείρου μας. Εξακολουθώ να θεωρώ ότι το Σχέδιο Ευρώπη δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά συνεχίζει να με εμπνέει».
Η ιδέα της ευρωπαϊκής ταυτότητας παρουσιάζεται όσο σύνθετη πράγματι είναι και αυτό που αποτελεί προσόν της αφήγησης είναι η απόκλιση από τη γραμμική ιστόρηση. Θέματα επίκαιρα όπως το ζήτημα της Ουκρανίας ή της ευρωπαϊκής συνεργασίας, συνυφαίνονται με θέματα πολιτισμικής ανάγνωσης του θρησκευτικού σχίσματος Ανατολής και Δύσης, των εμπορικών δικτύων της Μεσογείου, της ένδοξης (αλλά σχετικά μισοφωτισμένης στην Ελλάδα) κοινοπολιτείας Πολωνίας και Λιθουανίας τον 16ο αιώνα, την επίδραση του Καρλομάγνου στο ευρωπαϊκό θυμικό, την πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική αναταραχή του 1848… Χωρίς γραμμικότητα, όλα σταδιακά μπαίνουν στη σειρά και στη θέση τους.
Μου μένει στον νου ο απλός και τόσο συμπαγής τρόπος της αφήγησης. Και αυτό συμβαίνει γιατί αυτό που μας προσφέρει ο Παναγιώτης Κορλίρας είναι το απόσταγμα πολύχρονης εμπειρίας και ατελείωτων διαβασμάτων μαζί με μια οικουμενική παιδεία. Θαυμάσιες οι αναλύσεις για τα Ιόνια Νησιά, τα Βαλκάνια και την ελληνική πορεία στην Ευρώπη, όπως και οι διαρκείς και τόσο διαφωτιστικές αναφορές στα εκδοτικά γεγονότα που καθόρισαν την ευρωπαϊκή σκέψη, όπως ήταν η κυκλοφορία το κρίσιμο έτος 1848 τόσο του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» του Μαρξ και του Ενγκελς όσο και των «Αρχών της Πολιτικής Οικονομίας» του Τζον Στιούαρτ Μιλ.
Θα ήταν περιοριστικό να σταθεί κανείς σε κάποιες ελκυστικές και αμέσως κατανοητές κορυφές του βιβλίου, καθώς αυτό αποτελεί στην ιδρυτική σύλληψή του μια ευρύτερη σύνθεση, ένα έργο εν προόδω. Ο αναγνώστης παρότι διαβάζει αυτοτελή κεφάλαια διαφορετικής θεματικής κατανοεί σταδιακά πως είναι μάρτυρας μιας πυκνής και ενιαίας κοσμοαντίληψης, σαφώς ουμανιστικής, ρεαλιστικής και κατά βάσιν με πνεύμα θετικό. Μια άλλη παράμετρος, άρρητη αλλά σημαντική, είναι η ενοποίηση της ελληνικής αντίληψης περί ευρωπαϊκής ιστορίας με την αντίστοιχη δυτική αντίληψη. Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, χρήσιμη και εν πολλοίς αναγκαία χειρονομία.
