Πολλοί ήταν οι περιηγητές και οι ταξιδιώτες που ήδη από τον 15ο αιώνα πρόσεξαν αυτό το μικρό νησί στο κέντρο των Κυκλάδων. Ωστόσο η συστηματική εξερεύνηση της Δήλου άρχισε το 1873. Τότε ο αρχαιολόγος Αλμπέρ Λεμπέγκ, μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, ανέλαβε τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στο νησί και σύντομα ακολούθησαν έργα μεγάλης κλίμακας, που κατάφεραν να εκκαθαρίσουν ένα πολύ μεγάλο τμήμα της αρχαίας πόλης.
Η περιοδική έκθεση «Δήλος – Ρήνεια – Μύκονος: Εικόνες από τα 150 χρόνια αρχαιολογικών ερευνών», που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου –πρωτοβουλία που συμπληρώνει το ανακαινισμένο Μουσείο της Δήλου– ανακαλεί μέσω φωτογραφικών τεκμηρίων το νησί και τη ζωή των αρχαιολόγων και των εργατών που κατοίκησαν για μεγάλες ή μικρότερες χρονικές περιόδους σε αυτόν τον τόπο. Σκοπός τους, να διεξαγάγουν εκεί ανασκαφές, έρευνες, αποτυπώσεις, εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης.
Μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Εταιρία αποκάλυψαν σημαντικό μέρος της αρχαίας πόλης· ξεκινώντας από το ιερό του Απόλλωνα και τα περίχωρά του, ανασκάφηκαν στη συνέχεια δεκάδες άλλα ιερά, το θέατρο, γυμναστήρια, εμπορικοί χώροι, καταστήματα, αποθήκες, λιμενικές υποδομές και αρκετοί οικιστικοί χώροι.
Ομως πέρα από το μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον της, η εξερεύνηση της Δήλου είναι επίσης η ιστορία της συνάντησης ενός νησιού, του οποίου ούτε η θέση, ούτε καν το ακριβές περίγραμμα δεν ήταν γνωστά έως τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι., με τους ερευνητές που ανακάλυπταν τις Κυκλάδες και τους εργάτες –κυρίως Μυκονιάτες– που ανακάλυπταν την αρχαιολογία. Η συνάντηση αυτή άλλαξε το νησί και όσους μετείχαν στις εργασίες.
Το αρχειακό φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζεται στην έκθεση αφηγείται την ιστορία της συγκεκριμένης συνάντησης και της μεταμόρφωσης των ανθρώπων και του τόπου. Από το 1888 και μετά κυκλοφορούσαν στο εμπόριο οι πρώτες φωτογραφικές μηχανές και οι Γάλλοι ανασκαφείς, με βασικό φωτογράφο τον αρχαιολόγο Ζοζέφ Σαμονάρ, χρησιμοποίησαν το νέο μέσο ώστε να τεκμηριώσουν τις εργασίες τους.
Η συστηματική εξερεύνηση του νησιού άρχισε το 1873 από τον Αλμπέρ Λεμπέγκ, μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.
Ο Σαμονάρ, που δούλεψε στο πεδίο στις αρχές του 20ού αιώνα, υπήρξε μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών από το 1890. Το 1892 και το 1893 εργάστηκε στις ανασκαφές της Λαγίνας, στη μικρασιατική Καρία, με τον Οσμάν Χαμντί Μπέη και συμμετείχε στην εκκαθάριση του θεάτρου της Δήλου. Από το 1904 έως το 1906 εργάστηκε πάλι στη Δήλο και στη συνέχεια έγινε γραμματέας της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Ενα μέρος από τις φωτογραφίες της έκθεσης ανήκει στη συγκεκριμένη περίοδο. Ως γραμματέας και διερμηνέας κατά την εκστρατεία των Δαρδανελλίων, συμμετείχε στις ανασκαφές της πόλης Ελεούς στον Ελλήσποντο. Το 1920 ίδρυσε το Τμήμα Αρχαιοτήτων στη Συρία και έγινε διευθυντής του. Ωστόσο συνέχισε να κάνει ανασκαφές στη Δήλο (1924 και 1930) και διαπραγματεύτηκε την αποστολή στη Γαλλία Λιβανέζων και Σύρων φοιτητών για εκπαίδευση υπό τη διεύθυνση του μουσείου που ίδρυσε.
Η ανασκαφή της Δήλου και η μεταμόρφωση του νησιού σε αρχαιολογικό χώρο ανοιχτό στο κοινό οδήγησαν στην οργάνωση της τακτικής σύνδεσης ανάμεσα στη Μύκονο και τη Δήλο. Αυτό βεβαίως δεν ίσχυε την εποχή που ξεκίνησαν οι εργασίες πεδίου, ούτε όταν, στις αρχές του 20ού αιώνα, κατασκευάστηκαν καταλύματα στο νησί. Ενα μεγάλο καΐκι μετέφερε κάθε εβδομάδα τους εργάτες στον ορμίσκο της Γούρνας, απέναντι από τη Μύκονο, ενώ η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή διέθετε τότε μία βάρκα, με την οποία, όταν ο καιρός ήταν καλός, οι αρχαιολόγοι που έφταναν με το πλοίο της γραμμής από τον Πειραιά περνούσαν κατευθείαν στο μικρό νησί.
Η Δήλος εθεωρείτο στην αρχαιότητα γενέτειρα του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, και στέγασε ένα από τα σημαντικότερα ιερά του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Τόπος ιερός, έγινε σημαντικός κόμβος διεθνούς διαμετακομιστικού εμπορίου στο τέλος της ελληνιστικής περιόδου. Αυτή η οικονομική άνθηση συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός ολοένα και πιο κοσμοπολίτικου πληθυσμού, ο οποίος συνέρρεε εκεί από τις τέσσερις γωνιές της Μεσογείου με τις λατρείες και τις παραδόσεις του. Η εκτεταμένη έρευνα αποκάλυψε τελικά ένα από τα μικρότερα νησιά των Κυκλάδων, σε μία από τις πιο σημαντικές αρχαίες πόλεις σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.
Η έκθεση «Δήλος – Ρήνεια – Μύκονος» διαρκεί έως τον Δεκέμβριο.
