Ενα παιδί του πολέμου, η Λίλιαν Καπόν, μας διηγείται τις ειρηνικές ημέρες που γνώρισε τον κόσμο. Εκείνες τις φωτεινές μέρες, που σήμερα μας φαίνονται μακρινές και ξεθωριασμένες… εκεί, μέσα στο μισοσκόταδο η Λίλιαν Καπόν μοιάζει να κρατάει αναμμένο έναν δαυλό και να μας φωτίζει και πάλι τα σπήλαια της λήθης.
Στο νέο της βιβλίο, η Ντόνα-Λίλιαν Καπόν (έχοντας συμπεριλάβει και το όνομα της αείμνηστης γιαγιάς) μας μεταφέρει στα χρόνια μετά τον πόλεμο όταν μεγάλωνε στην Αθήνα. Με τίτλο «Νοσταλγία για μια Αθήνα που αγάπησα, 1947-1957», το βιβλίο της κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν εμπλουτισμένο με ατμοσφαιρικές φωτογραφίες.
Δεν είναι απλή υπόθεση η συγγραφή των προσωπικών αναμνήσεων, πόσο μάλλον όταν το κάδρο δεν είναι ένα μεγάλο γεγονός της δημόσιας ιστορίας, αλλά τα αναρίθμητα κεφάλαια μιας καθημερινότητας, αυτά που συγκροτούν τη μικροϊστορία.
Το Πεδίον του Αρεως
Η Λίλιαν Καπόν μας μεταφέρει στην τότε γειτονιά της, τη μικρή πατρίδα μέσα στη μεγάλη πατρίδα, στη γειτονιά γύρω από το Πεδίον του Αρεως, εκεί όπου σε δυο βήματα βρισκόσουν στην πλατεία Αιγύπτου και στην Πατησίων και που με άλλα δυο βήματα βρισκόσουν στα θέατρα και τα σινεμά και στη δροσερή γεμάτη μουσικές πρασινάδα του πάρκου.
Πολλές είναι οι οικογενειακές φωτογραφίες με όλη αυτήν την ασπρόμαυρη πατίνα της αθηναϊκής δεκαετίας του 1950, με τη μόδα της εποχής, με τα κοστούμια στις Απόκριες, με τις σχολικές γιορτές, με τις βόλτες στο πάρκο με θείους, θείες και φίλους, με τα ψώνια στα μικρομάγαζα της γειτονιάς.
Και ο φακός της μνήμης ζουμάρει και εστιάζει στα φωτισμένα παράθυρα της γειτονιάς, όπως στις παλιές ταινίες του κινηματογράφου, όπως στην «Κάλπικη λίρα», με τα βήματα να ηχούν σε πλακόστρωτα, με πόρτες να ανοίγουν και μια γυναικεία φωνή να ακούγεται στο βάθος.
Ετσι κεντάει το μεγάλο κάδρο της μικροϊστορίας, η Λίλιαν Καπόν. Και θαυμαστά, μπλέκει την οικογενειακή ιστορία με την πινακοθήκη των προσώπων της γειτονιάς, άλλα γλυκά στη θύμηση και άλλα μισοσβησμένα, ένα πανηγύρι ανθρώπινης κωμωδίας όπως θα έλεγε ο Μπαλζάκ. Και από κοντά ξετυλίγει τη δική της θέαση στον κόσμο, τα μάτια και το βλέμμα ενός μικρού κοριτσιού που μεγάλωνε σε μια μεσοαστική οικογένεια σε ένα σπίτι της Αθήνας.
Οδός Αρμένη Βραΐλα 22
Ποιο είναι αυτό το σπίτι; Αν πλησιάσουμε, θα δούμε ότι βρισκόμαστε στην οδό Αρμένη Βραΐλα 22. Ενα σπίτι που αν υπήρχε σήμερα θα το λέγαμε παλιό, αλλά όχι και πολύ παλιό, ένα σπίτι χτισμένο στον Μεσοπόλεμο. Το έχτισε ο παππούς Ισαάκ που μαζί με τη γιαγιά Ντόνα είναι οι παντοτινοί ήρωες που κοιτάνε από ψηλά. Ευυπόληπτος μεγαλέμπορος ο Ισαάκ Καπόν, είχε δημιουργήσει μια μονάδα επεξεργασίας της παραφίνης, έβγαζε σπαρματσέτα και κεριά. Ενας άρχοντας της αγοράς, έλεγαν όσοι τον ήξεραν, ένας γίγαντας της εποχής, με ύψος 1,90, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη για να ανοίξει εν τέλει και υποκαταστήματα στην Αθήνα και στον Πειραιά.
Εμπλουτισμένο με ατμοσφαιρικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, το βιβλίο «Νοσταλγία για μια Αθήνα που αγάπησα, 1947-1957» ταξιδεύει τον αναγνώστη στον χρόνο.
Ετσι, λίγο-πολύ έρχονται τα παλιά τα χρόνια οι Καπόν στην Αθήνα. Με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις. Πρόλαβε ο Ισαάκ και έχτισε το διώροφο στο Πεδίον του Αρεως, ένα σπίτι με αυλή, με μπαλκόνι γύρω γύρω, κάτι όχι συνηθισμένο, και με γύψινα λουλούδια σαν γιρλάντες. Αυτό ήταν το σπίτι των πρώτων αναμνήσεων για τη μικρή Λίλιαν. Αρχιτέκτονες της οικογενειακής ζωής έτσι όπως εξελίχτηκε ήταν ο Ισαάκ και η Ντόνα.
Οπως κάθε εβραϊκή οικογένεια, έτσι και στην περίπτωση των Καπόν, η ζωή τους ορίζεται από το τραύμα και το πένθος. Από την οικογένεια επιβιώνει από τα στρατόπεδα εξόντωσης μονάχα ο γιος του Ισαάκ και της Ντόνας, ο Βενιαμίν, ο πατέρας της Λίλιαν, ένας ήρωας και αυτός του Ελληνοαλβανικού έπους του 1940, αγαπημένος σύζυγος της Μαφάλντα. Παντρεύτηκαν στον Πειραιά το 1940 ακριβώς. Ο Μπένη, όπως φώναζαν τον Βενιαμίν, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, και η Μαφάλντα με καταγωγή από τα Χανιά, χτίζουν τη ζωή τους στην οδό Αρμένη Βραΐλα. Τους βλέπουμε στη φωτογραφία μέσα στο βιβλίο, ερωτευμένους, φωτογραφημένους σε στούντιο εποχής, η Μαφάλντα με πέρλες, ο Βενιαμίν με γραβάτα. Αυτονόητο…
Δεν είχαν φανταστεί ότι ο πόλεμος θα τους ωριμάσει τόσο απότομα. Τα πρώτα χρόνια, περίμεναν με αγωνία τις ανακοινώσεις του Ερυθρού Σταυρού. Μετά η σιωπή, μετά η επιβεβαίωση.
Μαζί με τους Καπόν, που μένουν στον πάνω όροφο, μένουν αναγκαστικά και υποχρεωτικά και άλλες οικογένειες στο ισόγειο του σπιτιού. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες της συγκατοίκησης, με κοινόχρηστους χώρους, κάτι που ήταν γενικευμένο εκείνα τα χρόνια, το σπίτι της Αρμένη Βραΐλα ήταν ένας τόπος που ακουμπούσε τόσο στην πραγματικότητα όσο και στη φαντασία των παιδιών. Ηταν η αυλή των θαυμάτων των πρώτων παιδικών μου χρόνων, λέει η Λίλιαν Καπόν. Εκεί, μαζί με τους γονείς, τον μεγάλο αδελφό τον Ροβέρτο, τον αγαπημένο θείο Σιμόν, την οικιακή βοηθό τη Νίκη –τότε οι κοπέλες των σπιτιών ήταν πολύ συχνά μέρος της οικογένειας– τον μικρό αδελφό Μωυσή που γεννήθηκε λίγο αργότερα, η ζωή της Λίλιαν μεγαλώνει και συλλέγει εμπειρίες.
H μικρή Λίλιαν μεγάλωνε με τις διδαχές και τα υποδείγματα ενός συνεκτικού και αλληλέγγυου κόσμου. Θυμάται την ψυχολόγο και παιδαγωγό Ειρήνη Παϊδούση, στη Σχολή Αηδονοπούλου, αυτό το μυθικό σχολείο, που ενίσχυσε μέσα της την αξία της φιλανθρωπίας. Αξία που οι ίδιοι οι γονείς της ενίσχυαν και επιβράβευαν.
Ο μικρόκοσμος της γειτονιάς θυμίζει εκείνες τις αστροκεντημένες αυλαίες στα σινεμά της εποχής. Παρελαύνουν οι μορφές σαν σε όνειρο: η κυρ Αννα του ισογείου, ο κυρ Βασιλάκης ο κουρέας, η κυρα-Δάφνη, Μικρασιάτισσα όπως τόσοι και τόσοι στη γειτονιά, ο γιος του μπακάλη που χάθηκε στα 16 από μηνιγγίτιδα, ο Παναγιωτάκης με το εκρηκτικό ταμπεραμέντο που αργότερα έγινε παπάς, η Μόλλυ, η ψηλή αεράτη κοπέλα με την πλούσια αλογοουρά… Και τα πρόσωπα που χαράχτηκαν βαθιά στη μνήμη, ο Σήφης Καργιαννάκης, φίλος αγαπητός, παλικάρι από την Κρήτη, η Νανά, η αγαπημένη γειτονοπούλα, η κυρία Ολγα Παπαγεωργίου, χήρα με καταγωγή από την Πόλη, η κυρία Κλεάνθη, μια αξιοπρεπής κυρία, σύζυγος δικηγόρου… Μορφές στον χρόνο.
Και εκεί, δίπλα στο σπίτι, ο αχανής κόσμος της φαντασίας, μέσα από την οθόνη του σινεμά, το μουσικό πάλκο των αναψυκτηρίων, τη σκηνή των θεάτρων. Ακόμη και ο Λόφος του Φινόπουλου ήταν ένα εφαλτήριο για τη φαντασία. Πρόσφερε όλο εκείνο τον μυστηριακό γαλαξία για εξερεύνηση και περιπέτεια. Ηταν ένα μικρό Εβερεστ δίπλα στο σπίτι. Η γειτονιά τάιζε τη φαντασία. Το μυαλό των παιδιών κοιτούσε με δέος τον αρκουδιάρη, τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη, το λούνα παρκ, τον πλανόδιο παγωτατζή, τον πλανόδιο φωτογράφο… πόσες φωτογραφίες είχαν βγει!
Η Λίλιαν Καπόν έχει διασώσει πολλές. Τις βλέπουμε σαν βγαλμένες από εκείνα τα παλιά λευκώματα με τις μαύρες σελίδες και το τσιγαρόχαρτο.
Πόσα σινεμά, πόση λάμψη του Χόλιγουντ εκεί στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, στη Γρανάδα, στο Βερντέν, στο Λουξ, στο Νινόν… Πόσες βραδιές καλοκαιρινές…
Ενας γαλαξίας αθηναϊκής μνήμης.
