Μαθαίνω-ξεμαθαίνω, θυμάμαι-λησμονώ, χτίζω-γκρεμίζω, γράφω-σβήνω-ξαναγράφω. Μέσα από μια σειρά φαινομενικά αντιθετικών σχημάτων, η εικαστικός Ηρα Μπουγιουκτασιάν προχωράει την τέχνη της. Είναι όμως πραγματικά αντίθετες αυτές οι κινήσεις;
Διόλου, για μια δημιουργό που γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στην Κωνσταντινούπολη προερχόμενη από ένα περιβάλλον με ελληνικές, αρμενικές και τουρκικές ρίζες. Η αφήγηση έγινε μέρος της εικαστικής γλώσσας και του τρόπου που βλέπει τα πράγματα ήδη από την παιδική της ηλικία. «Μεγάλωσα σε μια οικογένεια στην οποία συχνά τα προσωπικά και συλλογικά τραύματα, οι αναμνήσεις και οι εμπειρίες μεταδόθηκαν από τις ιστορίες που έλεγε η γιαγιά μου. Ο τρόπος που αυτές οι αφηγήσεις εμπεριείχαν την απουσία βγάζοντας στην επιφάνεια τον κληρονομημένο πόνο, μετέτρεψαν για μένα την έννοια της καταστροφής σε μια κυκλική διαδικασία στην οποία το αόρατο μπορεί να αναστηθεί και να συνεχίσει να υπάρχει μέσα από διαφορετικές μορφές, φωνές, σώματα και χώρους», λέει η ίδια στην «Κ».
Βρήκαμε την Ηρα Μπουγιουκτασιάν στη Σάμο, όπου μαζί με τη Μαρία Τσάγκαρη ετοιμάζουν στο Art Space Pythagorion την κοινή έκθεση «Flying too close to the sun» – ετήσιο θερινό εικαστικό γεγονός καθιερωμένο από το Ιδρυμα Schwarz εδώ και 12 χρόνια. Το πολυμεσικό έργο και των δύο –βίντεο, γλυπτική και εγκαταστάσεις– είναι επικεντρωμένο στην αναμέτρηση με το παρελθόν. Με διεπιστημονική προσέγγιση συνυφαίνουν αναμνήσεις, στοχασμούς και διηγήσεις αποσκοπώντας να δείξουν πώς το προσωπικό και το ιστορικό στοιχείο συγκλίνουν και διασταυρώνονται. Το πεδίο της καλλιτεχνικής έρευνάς τους αφορά την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και δη της Ελλάδας και της Τουρκίας στον απόηχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της παγίωσης της ιδέας του έθνους-κράτους.
Θα έλεγε κανείς ότι μέσα στο DNA της καλλιτέχνιδος ενυπάρχει η αντίθεση, αν αναλογιστούμε πρωτίστως τη θεσμική πολιτική ιστορία που της κληροδοτήθηκε λόγω καταγωγής. Αν μιλήσουμε όμως για κουλτούρες, τότε στην ψυχή της λανθάνει η σύνθεση παράλληλων πολιτισμών μέσα σε ένα περιβάλλον οδύνης και απωλειών. «Νομίζω ότι ισορροπώ διαρκώς σε μια κόψη μεταξύ παρουσίας και απουσίας, ορατού και αοράτου. Εξετάζω διαρκώς μέσα μου ποια πράγματα από όσα έχω κληρονομήσει θα μείνουν στην επιφάνεια και ποια θα ριχτούν στο Καθαρτήριο», λέει.
Η δουλειά της εστιάζει στις διαστρωματώσεις του χρόνου, ανασκάπτοντας και φέρνοντας στο φως αναπάντεχα συμβάντα και θεμελιακά ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν γεωπολιτικά τη συγκεκριμένη περιοχή και τους κατοίκους της. «Η ιστορία επαναλαμβάνεται, ο χρόνος συνεχίζει να κινείται σε αλλεπάλληλους κύκλους», αναφέρει η ίδια. «Το παλίμψηστο είναι μια ανάμνηση χρονογραμμών που επικαλύπτουν η μία την άλλη, και δημιουργούν ένα υβρίδιο ύπαρξης. Αυτή η υβριδική φύση σχηματίζεται διαγράφοντας μερικές φορές τα ίχνη του παρελθόντος και ξαναγράφοντας πάνω στα απομεινάρια τους. Σχεδόν σαν ζωντανός οργανισμός».
«Η λεπτή γραμμή μεταξύ του μόνιμου και του προσωρινού είναι για μένα μια ευκαιρία δημιουργίας και εκδηλώνεται ως καλλιτεχνική χειρονομία».
Οι έννοιες της επανάληψης, του τέλους και της αναγέννησης στην περίπτωση της Μπουγιουκτασιάν μορφοποιήθηκαν ζώντας σε μια πόλη σαν την Κωνσταντινούπολη, «που ενσωματώνει αμέτρητα στρώματα του χρόνου, των ανθρώπινων ροών και των ιχνών που έχουν αφήσει στο πέρασμά τους από τον τόπο», εξηγεί. «Αυτά τα απομεινάρια διαρκώς συγκρούονται δημιουργώντας μια νέα οντότητα. Αλλωστε η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη ρήξεων, με έδαφος του οποίου τα θεμέλια συνεχίζουν να τρίζουν κυριολεκτικά αλλά επίσης ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά».
«Αλλαγή δέρματος»
Τα έργα της εικαστικού που πρόκειται να δούμε στο Art Space Pythagorion, προέρχονται από διαφορετικές περιόδους της δουλειάς της δείχνοντας τη διαδρομή της. Η ιδέα της «αλλαγής δέρματος» ως στοιχείο κάθαρσης εμφανίζεται σε μια νέα σειρά έργων που δημιουργήθηκε αφού επισκέφθηκε τη Σάμο, με αφορμή την αφήγηση για το Καπλάνι, τη μυθική αγριόγατα που πιστεύεται ότι κολύμπησε στη Σάμο από τη Μικρά Ασία, όπως έφτασαν στο νησί τα κύματα των Μικρασιατών προσφύγων που άρχισαν να εργάζονται στα βυρσοδεψεία Καρλοβάσου μετά το 1922.
«Η συνθήκη αυτής της αιώρησης μεταξύ παρόντος-παρελθόντος, πραγματικού-φαντασιακού είναι κάτι που με ενδιαφέρει καθώς μου θυμίζει επίσης τη φύση του μυαλού μας», σχολιάζει η καλλιτέχνις. «Ξεχασμένα στοιχεία ανασύρονται σε στιγμές αναπόλησης και καθίστανται για λίγο ορατά. Μετά τα ίδια θραύσματα εξαφανίζονται στη λήθη. Μερικές φορές σε αυτή τη διαδικασία παίζουν σημαντικό ρόλο οι χώροι: Το τμήμα μιας ανάμνησης μοιάζει να βγαίνει από μια ρωγμή στον τοίχο. Αλλες φορές η μακρινή γωνιά ενός δωματίου μπορεί να σχηματίσει την αίσθηση μιας παρουσίας, αν την κοιτάξεις έξαφνα. Η λεπτή γραμμή μεταξύ του μόνιμου και του προσωρινού είναι για μένα μια ευκαιρία δημιουργίας, και εκδηλώνεται ως καλλιτεχνική χειρονομία: μορφές πηγάζουν από απροσδιόριστες κηλίδες, σχήματα αρχίζουν να ενεργοποιούνται μέσα από τη γλώσσα της ύλης».
Η έκθεση «Flying too close to the sun» σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και Ιόλης Τζανετάκη εγκαινιάζεται στις 9 Αυγούστου.
