KARYL FÉREY
Νορίλσκ
μτφρ.: Αργυρώ Μακάρωφ
εκδ. Αγρα
σελ. 192
Το Νορίλσκ στη μακρινή Σιβηρία είναι η βορειότερη πόλη στον κόσμο, τριακόσια χιλιόμετρα βόρεια του αρκτικού κύκλου, με μόνιμο πληθυσμό πάνω από 150.000 κατοίκους. Ταυτόχρονα είναι μια από τις πιο «βρώμικες» πόλεις στη Ρωσία και στον κόσμο, παράγοντας 1.875 χιλιάδες τόνους ρύπων ετησίως, σύμφωνα με μετρήσεις του 2021.
Ο συγγραφέας αστυνομικών, πολιτικών θρίλερ Καρίλ Φερέ, δεινός ταξιδευτής σε πολλά μέρη του πλανήτη, έφτασε εκεί μερικά χρόνια νωρίτερα, αποδεχόμενος μια πρόταση από δύο εκδότριες να ζήσει για μια εβδομάδα στην πιο κατεστραμμένη και καταστροφική πόλη της Ευρώπης.
Ο Καρίλ Φερέ μεταφέρει τις εντυπώσεις του από το Νορίλσκ, μία από τις πιο ρυπογόνες πόλεις στον πλανήτη.
Στο Νορίλσκ η θερμοκρασία κυμαίνεται ανάμεσα στους 20 με 60 βαθμούς Κελσίου υπό το μηδέν, ενώ μόνη της η πόλη παράγει το 1% του διοξειδίου του θείου που υπάρχει στην ατμόσφαιρα του πλανήτη. Πολλές από τις ασθένειες των κατοίκων οφείλονται στη μόλυνση. Ανάμεσά τους, αναπνευστικές και δερματολογικές, κυρίως εκζέματα που προκαλούνται από το νικέλιο.
Το προσδόκιμο ζωής όσων ζουν στο Νορίλσκ δεν ξεπερνάει τα εξήντα χρόνια. Το παλιό γκουλάγκ που έστησε ο Στάλιν για την εξόρυξη νικελίου και σπάνιων ορυκτών, σήμερα συνεχίζει να λειτουργεί από τον Πούτιν και τους ολιγάρχες, ενώ τα σοβιετικά κτίρια καταρρέουν. Κανείς δεν μπορεί να το επισκεφθεί χωρίς άδεια από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας, τη διάδοχο της KGB.
Παρ’ όλα αυτά ο Φερέ αποφασίζει να φτάσει μέχρι εκεί και δεν είναι απλώς η συγγραφική περιέργεια που τον κινητοποιεί, αλλά το πάθος για την περιπέτεια και η βαθιά αγάπη του για τους ανθρώπους. Ανάλογη είναι επίσης η προσωπικότητα του μονόφθαλμου φίλου του, Μακ Κας, του επονομαζόμενου «Τέρατος», με τα ευγενικά αισθήματα και τη μεγάλη τρέλα – αυτή βεβαίως τη μοιράζονταν οι δυο τους από την εφηβική τους ηλικία.
Μόνο που στο βιβλίο, το οποίο φέρει ως τίτλο το όνομα της πόλης Νορίλσκ, οι κάτοικοι, κυρίως μεταλλωρύχοι, διαθέτουν ισόποσες δόσεις συναισθηματικής παραφοράς με τον συγγραφέα και τον φίλο του. Χάρη στις ομοιότητές τους –αδυναμία στο ποτό, στην ομορφιά, στη ζωή που αυτοσαρκάζεται– γρήγορα ξεπερνούν τα στερεότυπα των πολιτιστικών διαφορών τους και πέφτουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου.
Το «Νορίλσκ» ανήκει κατ’ αρχάς στο είδος της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, προσεγγίζοντας την πόλη και τους κατοίκους της με την επιθυμία να καταγράψει την πραγματικότητα, ακόμη κι αν κάποια από τα περιστατικά που περιγράφονται μοιάζει να αποτελούν γεννήματα μυθοπλασίας. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για το «Τέρας», που εάν δεν είναι αληθινό πρόσωπο, έπρεπε όντως να δημιουργηθεί από τον συγγραφέα. Η χημεία ανάμεσα στους δύο χαρακτήρες είναι ανάλογη ενός Δον Κιχώτη – Σάντσο Πάντσα ή των Χολμς και Γουότσον, μια και ο συγγραφέας μας στη συνέχεια χρησιμοποίησε τις σημειώσεις του για να γράψει το αστυνομικό μυθιστόρημα «Led – Πάγος» (εκδ. Αγρα).
Αυτή η πρωτοπρόσωπη αυτοβιογραφική αφήγηση καταφέρνει να σε κρατάει κοντά της, μολονότι ευθύς εξαρχής ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει τίποτε όμορφο στο Νορίλσκ. Τίποτε δεν θα διορθωθεί στην πορεία, τίποτε δεν θα αλλάξει τη μίζερη ζωή των κατοίκων του, τίποτε δεν θα βοηθήσει τη φύση να ζωντανέψει, την ατμόσφαιρα να καθαρίσει, την ανθρωπότητα να γίνει πιο δίκαιη.
Κι όμως, σελίδα τη σελίδα, ο αναγνώστης αντί να βυθίζεται βαθύτερα στο σκοτάδι μιας μολυσμένης στοάς ορυχείου, ανεβαίνει προς το φως. Η καλοσύνη και μερικά μπουκάλια βότκα κρατούν διαρκώς ζεστές τις ψυχές, ακόμη κι όταν κανείς δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα του άλλου.
