Τον Μάρτιο του 1951, ο Χένρι Μουρ (1898-1986) επισκέπτεται για πρώτη και τελευταία φορά την Ελλάδα. Η περιοδεύουσα έκθεσή του στην Ευρώπη, η οποία είχε ξεκινήσει το 1949 με διοργανωτή το Βρετανικό Συμβούλιο, θα ολοκληρωνόταν στην Αθήνα.
Η έμπνευση αυτή χρεώνεται, σύμφωνα με τον βιογράφο του Βρετανού γλύπτη, Ρότζερ Μπέρτχουντ, στον τότε τεχνοκριτικό της «Καθημερινής», Αγγελο Προκοπίου. Εκείνος «έριξε» την ιδέα στον καλλιτέχνη –τον είχε γνωρίσει στην Αγγλία το 1948–, υπέγραψε το κείμενο του καταλόγου της έκθεσης που φιλοξενήθηκε στο Ζάππειο σημειώνοντας ρεκόρ επισκεψιμότητας (περισσότεροι από 3.400 άνθρωποι είδαν την έκθεση την πρώτη ημέρα), οργάνωσε επισκέψεις σε αθηναϊκά μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, και βέβαια απαντούσε με πάθος μέσα από άρθρα σε όσους εναντιώθηκαν στην αισθητική αξία του έργου του Αγγλου γλύπτη. «Μας θυμίζεις την καταγωγή της τέχνης μας», έγραφε την ίδια στιγμή που συνάδελφοί του κατακεραύνωναν τον Μουρ, αποκαλώντας τον «φρενοβλαβή» σε δημοσιογραφικά πηγαδάκια, ενώ δεν δίσταζαν να γράψουν για «εφιαλτικά απολιθώματα», για έργα «που στερούνταν… μούρης» και γλυπτά-«προσβολή στην Ακρόπολη».
«Ασχημες μορφές»
Ανάλογα σχόλια είχαν κάνει και οι Βρετανοί κριτικοί στα εγκαίνια της πρώτης έκθεσης του συμπατριώτη τους. «Ηταν καταδικαστικοί. Είχαν πει πως οι γυναικείες μορφές του ήταν προσβλητικές και άσχημες», μου εξηγεί ο διευθυντής του Ιδρύματος Χένρι Μουρ, Γκόντφρι Γουέρσντεϊλ. Αφορμή για τη συνομιλία μας είναι η έκθεση «Henry Moore and Greece» που διοργανώνει η αθηναϊκή Gagosian σε συνεργασία με το Henry Moore Foundation, 20 χρόνια μετά την τελευταία παρουσίαση του έργου του στην Εθνική Γλυπτοθήκη, στο Γουδί.
Ο διευθυντής του Ιδρύματος Χένρι Μουρ, Γκόντφρι Γουέρσντεϊλ, μιλάει για το ταξίδι του Βρετανού γλύπτη στη χώρα μας.
Στην Ελλάδα, ο Μουρ θα περιηγηθεί στις Μυκήνες, στην Κόρινθο, στην Ολυμπία και στους Δελφούς, ενώ στην Αθήνα θα επισκεφθεί την Ακρόπολη και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Παρότι ενήμερος για την εκρηκτική ατμόσφαιρα και τις αντιγνωμίες του εγχώριου Τύπου, έδωσε την πιο καθησυχαστική απάντηση: «Ο Παρθενώνας, κάτω από τον γαλάζιο ουρανό, είναι η μεγαλύτερη συγκίνηση που ένιωσα ποτέ». Μια δήλωση με ειδικό βάρος από έναν καλλιτέχνη που για περισσότερα από 30 χρόνια αρνούνταν πεισματικά να παραδεχτεί τη σχέση του με το κλασικό ιδεώδες.
Ο κατάλογος της έκθεσης «Henry Moore – Υπό το φως της Ελλάδας» που είχε διοργανώσει το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, το 2000, αναφέρει πως στα τέλη του 1921 ο φοιτητής ακόμη Μουρ στο Royal College of Art περνούσε τις Τετάρτες και τις Κυριακές του στο Βρετανικό Μουσείο αποφεύγοντας, ωστόσο, τα γλυπτά της κλασικής αρχαιότητας. Γράφει, μάλιστα ότι είχε δώσει και όρκο. Πόσο πιθανό ήταν τελικά αυτό; «Ειλικρινά, δεν πιστεύω ότι το έκανε. Ηταν σαν σφουγγάρι, απορροφούσε κάθε πληροφορία, δεν νομίζω πως θα άντεχε να προσπεράσει κάτι. Από την άλλη, ξεκινώντας τις σπουδές του στο Λιντς αρχικά και έπειτα στο Λονδίνο, προσπαθεί να βρει το ύφος του έξω από το ακαδημαϊκό περιβάλλον. Το πρόγραμμα σπουδών τότε οργανωνόταν γύρω από την ιταλική Αναγέννηση και ό,τι ακολούθησε στην κεντρική Ευρώπη. Τον Μουρ τον ενδιέφερε συνολικά η ιστορία της γλυπτικής. Στρέφεται λοιπόν στην τέχνη των Σουμερίων, των Ασσυρίων, στα κυκλαδικά ειδώλια, στα αιγυπτιακά γλυπτά. Πηγαίνει αντίθετα σε ό,τι διδασκόταν τότε και, το πιο συναρπαστικό, σμιλεύει απευθείας το υλικό του, εναντιώνεται με κάθε τρόπο στη νόρμα της εποχής», λέει ο κ. Γουέρσντεϊλ. Του ζητώ να σχολιάσει τη θεωρία που θέλει την επίσκεψή του στην Ελλάδα να γεννάει το ενδιαφέρον του για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, παρότι, ξέρουμε ότι από τα φοιτητικά του ακόμη χρόνια υπάρχουν έργα με φανερή επίδραση από διαφορετικές περιόδους της ελληνικής τέχνης. «Για τον Μουρ ήταν θεμελιώδες να κατανοήσει σε βάθος κάθε κεφάλαιο από την ιστορία της γλυπτικής. Μελετούσε, λοιπόν, απίστευτα πολύ και δοκίμαζε, δεν ξεφύλλιζε απλώς βιβλία για τη τέχνη της εποχής του. Για εκείνον όλες οι παραδόσεις συνδέονταν με έναν τρόπο. Αλλά η επίσκεψη στην Ελλάδα πρέπει να υπήρξε καθοριστική. Εντυπωσιάστηκε από το φως, το τοπίο, την τέχνη και το έργο που επιβεβαιώνει με τον πιο εμφατικό τρόπο τη γοητεία που άσκησαν επάνω του τα ελληνικά γλυπτά είναι, κατά τη γνώμη μου, το έργο “Draped Reclining Figure” του 1952-53. Ο Μουρ υποστήριζε ότι αυτό που του δίδαξε η αρχαία ελληνική τέχνη είναι ότι οι πτυχώσεις του ενδύματος μπορούν να σε βοηθήσουν να συλλάβεις καλύτερα την ανθρώπινη μορφή, πολύ περισσότερο από ένα γυμνό σώμα».
Το έργο που επιβεβαιώνει τη γοητεία που άσκησαν πάνω του τα ελληνικά γλυπτά είναι το «Draped Reclining Figure» του 1952-53.
Προπλάσματα αυτού του έργου θα φιλοξενηθούν στην Gagosian όπως και του «Falling Warrior» (1956-57), έργο που σύμφωνα με τον διευθυντή του Ιδρύματος Χένρι Μουρ, επίσης απηχεί την επίδραση της αρχαιοελληνικής γλυπτικής. Ο ίδιος στέκεται και στο «Standing Figure: Knife Edge» (1961), που παραπέμπει στο προφίλ της Νίκης της Σαμοθράκης. Ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε το έργο όταν βρήκε το κόκαλο ενός ζώου στην αυλή του σπιτιού του στο Πέρι Γκριν· χρησιμοποίησε λοιπόν τη δική του εμπειρία με περασμένες επιδράσεις και τις ανέμειξε. «Κάπου σε αυτό το έργο υπάρχει μια σύνδεση με την αποκαλούμενη Νίκη της Σαμοθράκης στο Λούβρο – και θα ήθελα να πιστεύω ότι και άλλοι βλέπουν κάτι ελληνικό σε αυτήν την όρθια μορφή», δηλώνει ο ίδιος το 1965.
Η κυκλαδική τέχνη
Ο κ. Γουέρσντεϊλ, ωστόσο, παραδέχεται πως η δεκαετία του 1950 δεν έχει απασχολήσει όσο θα έπρεπε τους θεωρητικούς της τέχνης, ο Μουρ έχει ταυτιστεί, κυρίως, όσον αφορά την ελληνική επιρροή, με την κυκλαδική τέχνη. «Ο Μπρανκούζι όπως και ο Μουρ δανείστηκαν στοιχεία από τον προϊστορικό πολιτισμό των Κυκλάδων, τα πάντρεψαν όμως και με άλλες σχολές, και αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον γιατί κάθε φορά βλέπεις τα έργα τους και αναγνωρίζεις μια άλλη επίδραση». Σχολιάζω ότι για μένα είναι σημαντικό το πώς αντιμετώπισε τη γυναικεία μορφή. «Με τρυφερότητα και ευαισθησία, δεν αντικειμενικοποίησε το γυναικείο σώμα. Η μητέρα του είχε οκτώ παιδιά, πολύ συχνά αναφερόταν στο πώς της έτριβε την πλάτη για να την ανακουφίσει από την κούραση της ημέρας. Αυτή η διαδικασία τον βοήθησε τελικά να αντιληφθεί την ανθρώπινη φόρμα. Τα βιώματά του όπως και οι γνώσεις του έχουν περάσει στα γλυπτά του».
Κλείνοντας, τον ρωτάω ποιο ήταν το πρώτο πράγμα που τον εξέπληξε όταν ανέλαβε καθήκοντα στο Ιδρυμα Χένρι Μουρ, πριν από εννέα χρόνια. «Ο όγκος του έργου του. Ηταν εξαιρετικά παραγωγικός, υπάρχουν τα γλυπτά αλλά και εκατοντάδες σχέδια, χαρακτικά, προπλάσματα, ταπισερί και υφάσματα, βιβλία. Μόνο στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή μπορείς να επισκεφθείς 60 πόλεις για να δεις έργα του».
«Henry Moore and Greece»: από 12/9 έως 26/10, γκαλερί Gagosian, Αναπήρων Πολέμου 22.
