ΣΤΣΕΠΑΝ ΤΒΑΡΝΤΟΧ
Ο βασιλιάς
μτφρ.: Ναταλία Σκανδάλη
εκδ. Καστανιώτη, 2023, σελ. 467
Ο Μόισες Μπερνστάιν είναι ένας έφηβος, ένα παιδί δεκαεπτά χρόνων, κοκαλιάρικο, ξεψυχισμένο, ορφανό. Είναι ο κανένας, δεν είναι άνθρωπος, δεν έχει πατέρα, είναι φτωχός, εξαθλιωμένος, αλλά όχι απελπισμένος, ζει σε μια περίεργη κατάσταση ανάμεσα στη ζωή και τον φόβο, στην ανυπαρξία και την ακλόνητη διάθεση να επιβιώσει. Είναι Εβραίος. Βλέπει στο ρινγκ να παλεύει με δύναμη, με πείσμα, με λύσσα, με τη στόφα του νικητή, του βασιλιά, τον δολοφόνο του πατέρα του. Τον Γιάκουμπ Σαπίρο, Εβραίο επίσης, ένα θεριό της νύχτας, του υποκόσμου, πρωτοπαλίκαρο του Κουμ Καπλίτσα, του αρχηγού αυτής της μαφίας. Και τον ακολουθεί, ενώ ξέρει πως αυτός με άγριο τρόπο δολοφόνησε για ένα μικρό χρέος τον γονιό του, τον κατακρεούργησε για την ακρίβεια. Τον έλκει η δύναμη αυτού του άνδρα που τον παίρνει υπό την προστασία του με ανάμεικτα συναισθήματα λύπης, ενοχής, υποκατάστασης του χαμένου γονιού.
Μια ολόκληρη πόλη, μικρογραφία μιας χώρας που τη διαφεντεύουν όσοι δεν έχουν αναστολές κι έχουν κίνητρο μονάχα το χρήμα και την εξουσία.
Βαρσοβία 1937 και τα μηνύματα της ανόδου του ναζισμού είναι ηχηρά, οι συμπεριφορές προσδιορίζουν φίλους κι εχθρούς, το χρήμα και ο έλεγχος της ροής του ορίζουν τα πάντα. Ναρκωτικά, πορνεία, όπλα, προστασία, η νύχτα κυριαρχεί με τους νόμους και τα ξεκαθαρίσματά της. Τόση βία και τόσα βασανιστήρια, που οι σελίδες στάζουν αίμα. Κι όμως. Ο Σαπίρο ενώ εκτελεί εντολές και ανθρώπους χωρίς κανέναν ενδοιασμό, συνεχίζει την καθημερινότητά του σαν να μην τον ακουμπάει απολύτως τίποτα. Εχει οικογένεια και παιδιά, αγαπάει τη γυναίκα του, ζουν μια καλή ζωή με τα λεφτά του εγκλήματος, προσέχει την ερωμένη του, όλα υπό έλεγχο.
Η εγκληματική κλίκα κινείται μέσα σ’ ένα ρευστό πολιτικά περιβάλλον που προμηνύει μόνο δεινά. Ακροδεξιοί συγκρούονται με τα αριστερά εργατικά συνδικάτα, οι συναλλαγές κάτω από το τραπέζι είναι συνεχείς και αδιαπραγμάτευτες, το χρήμα πληρώνει, εξαγοράζει, διαφθείρει, η μαύρη αγορά οργιάζει, η εισβολή του ναζισμού έχει στρωμένο χαλί. Για κάποιους, ανάμεσά τους και η μαφία του Καπλίτσα, υπάρχει και η άλλη, η αδιατάρακτη ζωή. Το πορνείο της Ρίβκα, πολυτελές, προστατευμένο, σκοτεινό και γαλήνιο υποδέχεται όσους το συντηρούν, όσους διαλέγουν εδέσματα, ποτά, γυναίκες.
Ολος αυτός ο υπόκοσμος, ενώ θριαμβεύει στη Βαρσοβία, συντηρεί σταθερά μια προσδοκία. Να φύγει. Για την Αμερική ίσως, μα πιο πολύ για την Παλαιστίνη. Ο Σαπίρο θέλει να πάει στα χώματα της πατρίδας, να εγκατασταθεί για πάντα, να μη γυρίσει πίσω ποτέ, να φύγει νόμιμα με έγκυρα κι όχι πλαστά χαρτιά, με πολύ χρήμα. Χωμένο ίσως στο λούτρινο κουκλάκι του παιδιού του που το κρατά σφιχτά, καθώς μπαίνει στο αεροπλάνο.
Ο Μόισες Ινμπαρ είναι εξήντα επτά ετών, μόνος, έχει αλλάξει όνομα, κάθεται στη γραφομηχανή του και γράφει. Γράφει για τη ζωή που έζησε δίπλα στον Σαπίρο όλα αυτά τα χρόνια, για τον σάκο του μποξ που αγόρασε και κρέμασε στο ταβάνι του σαλονιού του για να ρίχνει γροθιές, όταν η γυναίκα του τον εγκατέλειψε.
Είναι μια σκοτεινή, γοητευτική ιστορία, ένα φιλμ νουάρ πάνω στο χαρτί. Μια ολόκληρη πόλη, μικρογραφία μιας χώρας που τη διαφεντεύουν όσοι δεν έχουν αναστολές κι έχουν κίνητρο μονάχα το χρήμα και την εξουσία. Χριστιανοί, καθολικοί, σοσιαλιστές, ακροδεξιοί, κόσμος του περιθωρίου και της καλής κοινωνίας, η πολιτική σκηνή σε διάλυση, οι ανθρώπινες σχέσεις σε κατάρρευση, για να μείνει μόνο μια λέξη, η απληστία.
Μα τον Τβάρντοχ τον ενδιαφέρει κυρίως η εβραϊκή κοινότητα. Αυτή πρωταγωνιστεί στην ιστορία του, με τον πολιτισμό και τη συμπεριφορά της, με την αδάμαστη ψυχή και το σκυμμένο κεφάλι, με τους πιστούς χαμηλόφωνους Εβραίους αλλά και με τους εγκληματίες της, που τηρούν τυπικά τον εβραϊκό τρόπο ζωής ή τον παραβαίνουν επιδεικτικά για να δείξουν ότι μπορούν τα πάντα. Οι Εβραίοι, που άλλοι σε λίγα χρόνια θα αποκτήσουν αστέρι στο πέτο, άλλοι περιβραχιόνιο στο μανίκι, αλλά όλοι θα κληθούν να σηκώσουν βάρος ασήκωτο. Οπως κι ο Γιάκουμπ Σαπίρο, όταν θα λύσει τα γάντια του μποξ και θα κατέβει από τον θρόνο για να εξιλεωθεί, όπως ο Μόισες Ινμπαρ όταν θα τα δέσει για να αισθανθεί δυνατός. Η ύβρις έφερε την άτη, θα φέρει τη νέμεση.
