Ουκ εν τω πολλώ το ευ. Η αρχαιοελληνική κοινοτοπία, επιβιούσα εις τους αιώνας, θα μπορούσε να είναι ο λόγος της επιλογής πέντε πρόσφατων ολιγοσέλιδων εκδόσεων. Δεν αρκεί όμως αυτό, διότι μέσα από την απόσταξη εμφανίζονται κατορθωμένα κείμενα, πεντακάθαροι και τελεσφόροι διανοητικοί συνειρμοί.
Πρόκειται για βιβλία της μιας ανάσας, εκείνης που συσσωματώνει έναν ολόκληρο κόσμο. Μιας ανάσας, που ως αναγνώστης συχνά κρατείς· σαν να εισπνέεις λέξεις και να εκπνέεις ευδαιμονία. Τα πέντε έργα είναι διακριτοί κόσμοι, προέρχονται από διαφορετικές εποχές και ανόμοια ορμητήρια. Τους ενώνει, ωστόσο, η πυξίδα της λεκτικής ολιγάρκειας – ο φάρος της στιγμιαίας πλήρωσης όταν ξέρεις ότι από μια μικρή βάρκα μπορείς να δεις τους όλους ωκεανούς.
Ενας ημιτελής Σακελλάριος
Ο Παπαδιαμάντης, όπως εξάλλου λέει και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στην εισαγωγή του τομιδίου «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Ο Αυτοκτόνος.Μικρά μελέτη» (φιλ. επιμ. Λαμπρινή Τριανταφυλλοπούλου, εκδόσεις ΕΒΕ, σελ. 73), ένα από τα πρώτα αθηναϊκά διηγήματα του Παπαδιαμάντη, έβλεπε με συμπάθεια τους αυτοκτόνους ήρωές του – δέκα τον αριθμό, κυρίως γυναίκες ηρωίδες, σε επτά δημοσιευμένα και τρία ημιτελή διηγήματα.
Αλλοι είχαν τον ιδεασμό, άλλοι αποπειράθηκαν το απονενοημένο και άλλοι το διέβησαν.
Ο ήρωας Σακελλάριος, ένα loser παράσιτο θα λέγαμε σήμερα, θα ανήκε, όπως γράφεται, στους αποπειραθέντες, αν ο Παπαδιαμάντης δεν άφηνε στη μέση το διήγημα. Η φιλολογική επιμελήτρια προσπάθησε να ανασυστήσει το κείμενο από το χειρόγραφο, αλλά μια φράση που διασώθηκε είναι ο πυρήνας: «Προς τι να τους βαρύνω τους ανθρώπους; Αρκεί ότι τους εβάρυνα ζωντανός».
Ηθη και ντύσιμο ομογενοποιημένα
Η «Ομογενοποίηση του κόσμου», του Στέφαν Τσβάιχ (μτφρ. Μ. Αγγελίδου – Α. Αγγελίδης, εκδ. Αγρα, σελ. 32) είναι ένα κείμενο του 1925, στην καρδιά της μεσοπολεμικής ευδαίμονος μελαγχολίας, όπου όλα έτρεχαν πιο γρήγορα κι από τη σκιά τους.
Επίμονος ταξιδευτής και αμείλικτος παρατηρητής, σαν τον στενό του φίλο Γιόζεφ Ροτ, ο Τσβάιχ, ως ανατόμος της εποχής του, κατακεραυνώνει τη μαζικοποίηση του γούστου στα ήθη και στο ντύσιμο των ανθρώπων, αλλά και στην αρχιτεκτονική των πόλεων.
Θρηνεί για τη χαμένη μοναδικότητα του καθενός και τον απομειωμένο τρόπο του να απολαμβάνει τη ζωή ιδιοσυγκρασιακά. «Οχι, δεν είμαστε πια αφελείς ώστε να πιστέψουμε πως με ενώσεις, βιβλία και διαμαρτυρίες θα καταφέρουμε […] να αντισταθούμε σ’ αυτό το τσουνάμι ομοιομορφίας και ισοπεδωτικής ταυτοποίησης».
Τα ασήμαντα και τα μικρά
Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος – ο maestro της αφηγηματικής οικονομίας.
Ο «Θησαυρός των αηδονιών» (εκδ. Κίχλη, σελ. 96), που είχε πρωτοεκδοθεί από τον Σάμη Γαβριηλίδη το 2009, επανακυκλοφορεί με τα σχέδια της Εύης Τσακνιά, όπως και στην πρώτη έκδοση, σχέδια που συχνά ερμηνεύουν ή επεκτείνουν τις μετρημένες λέξεις του μετρ.
Τα σύντομα διηγήματα εκτείνονται σε πόλεις και εποχές, στον Εμφύλιο και στη θητεία του ως στρατιωτικού γιατρού.
Σαν τον Στέφαν Τσβάιχ, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος μελαγχολεί –με τον υποδόριο σαρκασμό ως πρώτο βιολί– για έναν κόσμο που χάνεται και τον οποίο θησαυρίζει στις λέξεις του διασώζοντάς τον. Και προσπαθώντας να διαφύγει τους ανθρώπους, αφήνει για το τέλος πέντε μπονσάι για τα ζώα, που –σαν άνθρωποι, λες, κι εκείνα– μελαγχολούν στην άκρη της νύχτας.
Ενα σπίτι ομφαλοσκοπεί
Με την «Κόρκυρα», η Κατερίνα Χανδρινού είχε ανοίξει λογοτεχνικές παρτίδες με την έννοια του οίκου. Με το «Χωλ» (εκδ. Κείμενα, σελ. 139) βυθίζεται στα σωθικά του οίκου και του δίνει τον χώρο που χρειάζεται για να αντιληφθεί τον εαυτό του, τη χρησιμότητά του, το πώς… έφτασαν έως εδώ.
Το χωλ, που κατά τεκμήριον καταργείται αρχιτεκτονικά, διαμαρτύρεται που δεν υπάρχει πλέον η δυνατότητα να ξαποστάσεις, να πάρεις μιαν ανάσα προτού προχωρήσεις μέσα. Το σπίτι μιλάει και τα βάζει με τους ανθρώπους με εκείνη τη στερεοτυπική γκρίνια που το χιούμορ της… σπάει σοβάδες στο διηνεκές.
Απευθύνεται σε μια γυναίκα, υπενθυμίζοντάς της στιγμιότυπα – είναι ένα χωλ που έχει αποθηκεύσει χαρές και λύπες, σε κάθε είσοδο εκείνης που τώρα έχει λησμονήσει και τη ζωή και το χωλ.
Η λησμονημένη Ιταλίδα ποιήτρια
Ο Σωτήρης Τριβιζάς βγάζει από τη σκιά μία από τις ξεχωριστές και εξίσου λησμονημένες Ιταλίδες ποιήτριες. Η «Ανθολογία ποιημάτων» (εκδ. Σοκόλη, σελ. 43) της Αντα Νέγκρι είναι μία επαναφορά σε μία ποιήτρια που έζησε στα άκρα της ζωής – από τη θερμή υποδοχή στην αναχώρηση από τα εγκόσμια· από τα φώτα της χαράς στα σκοτάδια της ανθρώπινης αντιξοότητας· από τα κοινωνικά ποιήματα για το περιθώριο και τους προλεταρίους στη θρησκευτική μοναξιά και την «αγκαλιά» του Μουσολίνι.
Η Αντα Νέγκρι, στη δίγλωσση αυτή έκδοση, περιδιαβάζει στο ολοδικό της σκηνικό, είτε το εξωτερικό είτε το υπαρξιακό. Με μιαν ησυχία, τα ποιήματά της τελικά σωπαίνουν μπροστά στο ανεπίγνωστο των ανθρώπων ενώπιον του σύμπαντος – ακόμα κι αν εκείνο συμπυκνώνεται σε ένα χιονισμένο λουλουδάκι.
