«Ελα να σου δείξω την “προίκα” μου!». Η πρόσκληση από τον εικαστικό Νίκο Ιωσήφ πριν από μερικούς μήνες ήρθε στην πιο σημαντική καμπή της εικαστικής του διαδρομής. Ετοίμαζε την «προίκα» του –τη σειρά έργων «Textil Art»– για την ομώνυμη έκθεση στην γκαλερί Ρω, όταν του ανακοίνωσαν ότι είχε επιλεγεί ανάμεσα σε 1.300 αιτήσεις για τη διεθνή Μπιενάλε Textile Art «Contextile 2024», έναν θεσμό που πραγματοποιείται από το 2012 στο Γκιμαράες της Πορτογαλίας.
Στο εργαστήριό του στην περιοχή των «12 Αποστόλων» της Θεσσαλονίκης, μια ανερχόμενη γειτονιά που συγκεντρώνει εργαστήρια νέων δημιουργών, βλέπουμε πολύχρωμα υφάσματα, αχρησιμοποίητα ρετάλια, υφαντά χειροποίητα που κάποτε στόλιζαν σπίτια ή προίκιζαν κορίτσια αλλά παρέμεναν στοιβαγμένα σε ντουλάπες ή μπαούλα, να αποτελούν τον «χρωστήρα» με τον οποίο ο Θεσσαλονικιός καλλιτέχνης διαμορφώνει με ένα υφασμάτινο κολάζ έναν μοναδικό εικαστικό κόσμο. «Εναν κόσμο ανάμεσα στο παρελθόν (σαν αυτόν που ίσως θυμάσαι από τη γιαγιά σου) και στο μέλλον. απτό, γεμάτο ζεστή ύλη και χειρωναξία αλλά και μνήμη», όπως έγραφε η ιστορικός τέχνης Αρετή Λεοπούλου για τη σειρά της «Προίκας» μέσα από την οποία προέκυψαν τα έργα που θα εκπροσωπήσουν την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Πορτογαλίας.
Η στροφή του Νίκου Ιωσήφ στην κλωστοϋφαντουργική τέχνη ξεκίνησε τυχαία. Δυο χωρισμοί που βάρυναν τη ζωή του και του άφησαν «προίκα» μια στοίβα από υφάσματα και υφαντά έγιναν η πρώτη ύλη για να ξεκινήσει τη δική του καλλιτεχνική πορεία. Εγιναν ο καμβάς της παράδοσης και της μνήμης. Τα υφάσματα άρχισαν να αποκτούν απρόσμενη χρήση και ζωή. «Η σύνδεση που έχω με το ύφασμα είναι σχεδόν τελετουργική. Ενα ρετάλι που θεωρείται άχρηστο μπορεί να αποκτήσει μαγική ιδιότητα. Οι αποχρώσεις των υφασμάτων, η υφή τους, ακόμα και η πίσω πλευρά του υφάσματος μπορούν να δημιουργήσουν φωτοσκιάσεις, λεπτομερείς πινελιές, να αλλάξουν το βλέμμα, να ζωντανέψουν ανθρώπινες φιγούρες, κατοικίδια πλάσματα, σκηνές από την καθημερινή μας ζωή», μας λέει.
Το «Κορίτσι με κόκορα» και το «Αγόρι με τσεκούρι» του κ. Ιωσήφ είναι τα δύο έργα που επελέγησαν από τη διεθνή έκθεση και περιλαμβάνονται σε ένα σύνολο 57 έργων 50 καλλιτεχνών (οι επτά με δύο δημιουργίες) από 29 χώρες που ξεχώρισαν για την υψηλή δημιουργικότητα, την πρωτοτυπία και την άρτια τεχνική γύρω από το κλωστοϋφαντουργικό στοιχείο. Οι σκηνές τους συμβολίζουν το αρχέγονο ένστικτο της επιβίωσης, τελετουργικές πολιτισμικές διαδικασίες, την ανθρώπινη φύση μέσα από τις παραδόσεις και την ιστορία της κληρονομιάς. Προσκαλούν τον θεατή, όπως λέει ο ίδιος, «να αναστοχαστεί πάνω στην έννοια της αφής, στο άγγιγμα» που είναι και το θέμα της φετινής Μπιενάλε υφαντουργικής τέχνης.
«Η σύνδεση που έχω με το ύφασμα είναι σχεδόν τελετουργική. Ενα ρετάλι που θεωρείται άχρηστο μπορεί να αποκτήσει μαγική ιδιότητα».
«Η αφή όταν χρησιμοποιείται με σεβασμό, συναίνεση και κατανόηση είναι ένα ισχυρό εργαλείο για στενότερες, συνεργατικές και υγιέστερες ανθρώπινες σχέσεις», σημειώνουν οι διοργανωτές της «Contextile 2024». «Τα παγκόσμια γεγονότα των τελευταίων ετών, η ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, η αυξανόμενη σημασία της εικονικής πραγματικότητας μας απομακρύνουν από τη φυσική επαφή, από την κοινωνικοποίηση, από τις κοινοτικές δράσεις. Τώρα όσο ποτέ η αποστολή μας είναι να επανακτήσουμε τις αισθήσεις μας. Να βλέπουμε περισσότερο, να ακούμε περισσότερο, να αισθανόμαστε περισσότερο, να αλληλεπιδράσουμε με όλες τις αισθήσεις μας για μια καλύτερη κατανόηση του κόσμου».
Η κλωστοϋφαντουργική τέχνη του Νίκου Ιωσήφ αφήνει έκπληκτο τον θεατή. Με την πρώτη ματιά αισθάνεται ότι βλέπει έναν ζωγραφικό πίνακα. Εκ του σύνεγγυς ή διά της αφής μπορεί μόνο να αντιληφθεί ότι οι πινελιές του είναι υφασμάτινες. «Στα πρώτα έργα, όπως αυτά της Μπιενάλε, παραδοσιακές μπάντες τοίχου της μακεδονικής υφαντικής παράδοσης πλαισίωναν τις κεντρικές φιγούρες», εξηγεί ο δημιουργός. Η τεχνική του όμως έχει εξελιχθεί. Οι σκηνές που επιλέγει, βγαλμένες μέσα από τα παιδικά βιώματα, τα χρόνια της αθωότητας, γεμίζουν πλέον από υφασμάτινες λεπτομέρειες. «Χτίζω την εικόνα με μια πιο πλούσια παλέτα υφασμάτων», σημειώνει. «Είναι πιο διαδραστικό. Κάθε θραύσμα υφάσματος επαναχρησιμοποιημένο δημιουργεί μια σύνθετη ταπετσαρία που ενσαρκώνει τη συνέχεια της παράδοσης. Το ύφασμα αποκτά νέα πνοή, διαχρονική ομορφιά, ανανεώνει τον κυ-κλικό χαρακτήρα της ζωής».
Η Μπιενάλε Υφαντουργικής Τέχνης «Contextile 2024» εγκαινιάζεται στις 7 Σεπτεμβρίου στο Γκιμαράες της Πορτογαλίας. Θα διαρκέσει έως τις 15 Δεκεμβρίου.
