AYN RAND
Εμείς οι ζωντανοί
μτφρ.: Εφη Καλλιφατίδη
εκδ. Παπαδόπουλος, σελ. 600
Αν και έχει παρέλθει η εποχή που το διλημματικό «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» είχε κάποια σημασιολογική βαρύτητα, ακόμη και σήμερα υπάρχει ανάγκη να κατανοήσουμε γιατί ο υπαρκτός σοσιαλισμός που εγκαθιδρύθηκε στην πρώην Σοβιετική Ενωση, ήταν στην ουσία ανύπαρκτος.
Το πολυσέλιδο μυθιστόρημα της Αϋν Ραντ (γεννήθηκε ως Αλίσα Ζινόβνιεβα Ρόζενμπαουμ) είναι η ηχηρή απάντηση σε διάφορες ιδεολογικές «πλατφόρμες», που διατείνονται πως ό,τι συνέβη στην ΕΣΣΔ ήταν φτιαγμένο για να δημιουργήσει έναν καινούργιο άνθρωπο.
Οντως συνέβη, μόνο που σε αντίθεση με τον τίτλο του μυθιστορήματος «Εμείς οι ζωντανοί», στην ουσία ουδείς εκ των ηρώων μπορεί να χαρακτηριστεί πραγματικά ζωντανός.
Ολοι τους παραδέρνουν στη σκληροπυρηνική και άξενη Αγία Πετρούπολη (Λένινγκραντ μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση), χτυπημένοι από το κρύο, το χιόνι, τη σκληρή πέτρα, τις στερήσεις και τον φόβο της Γκεμπεού.
Παραδομένοι στις ατέλειωτες ουρές για ένα ξεροκόμματο, περιδεείς να εκφράσουν ελεύθερα την άποψή τους, αναγκασμένοι να φτάσουν στο έσχατο σημείο εξανδραποδισμού μόνο και μόνο για να επιβιώσουν.
Αν και το μυθιστόρημα της Ραντ είναι πολυπρόσωπο και από τις γραμμές του περνούν όλες οι χαρακτηριστικές φιγούρες της κομμουνιστικής Σοβιετίας, στην ουσία η πλοκή εστιάζει σε τρεις ήρωες που συγκεντρώνουν όλο το βάρος, το δράμα και τη συντριβή της Ιστορίας που τους συνθλίβει δίχως έλεος.
Η Κίρα είναι ένα κορίτσι αριστοκρατικής καταγωγής, που έχει ανεξάρτητη σκέψη. Θέλει να γίνει μηχανικός, φαντάζεται τις σκαλωσιές και τις μεγάλες κατασκευές ως μια μορφή προσωπικής πληρότητας. Πηγαίνει κόντρα στους κοινωνικούς κανόνες και θέλει να ζήσει τη ζωή της στο έπακρον.
Αν δεν είσαι μέλος του κόμματος ή κάποιου συνδικάτου, δεν έχεις πρόσβαση ακόμη και σε ελάχιστα αγαθά.
Φλέγεται από τον έρωτα όταν συναντάει τον νεαρό αριστοκράτη Λέο, που ζει πλέον ως φυγάς. Ο έρωτάς τους είναι παράνομος και κόντρα σε κάθε λογική.
Θα αποδειχθεί στην πορεία, όταν ο κλοιός θα σφίξει τριγύρω τους και αρχίσουν να χάνουν μέρα με τη μέρα ακόμη και τα ελάχιστα δικαιώματα που τους απομένουν.
Αν δεν είσαι μέλος του κόμματος ή κάποιου συνδικάτου δεν έχεις πρόσβαση ακόμη και σε ελάχιστα αγαθά. Αν προέρχεσαι, δε, από αριστοκρατική οικογένεια, τότε πραγματικά δεν έχεις στον ήλιο μοίρα. Ο φλογερός έρωτας των δύο νέων αρχίζει να φθίνει μπρος στο βάρος της ανέχειας.
Είναι η στιγμή που η Κίρα θα συνδεθεί με τον Αντρέι, έναν φλογισμένο κομμουνιστή και μέλος της μυστικής αστυνομίας, που όμως μέσα του διατηρεί ακόμη την ανθρωπιά και την ιδεολογική του καθαρότητα, μακριά από τις βαναυσότητες των άλλων μελών του κόμματος.
Οταν ο Λέο θα αρρωστήσει με φυματίωση, η Κίρα θα προστρέξει σ’ αυτόν να τη βοηθήσει. Μπρος στην αγάπη που έχει για τον Λέο θα δεχθεί να παίξει τον ρόλο της ερωμένης του Αντρέι.
Ομως, η πολιτική κατάσταση δεν επιτρέπει τέτοιου είδους συναισθήματα στους πολίτες της, συνθλίβει κάθε συναίσθημα.
Το τίμημα
Το τέλος και των τριών θα είναι διαφορετικό μεν, αλλά εξόχως σκληρό και δραματικό. Ο καθένας πληρώνει το τίμημα να ζει εντός της ΕΣΣΔ και να μην μπορεί να φύγει στο εξωτερικό για να σωθεί.
Μα, ακόμη κι όσοι μένουν πίσω επειδή το επιθυμούν, ήρωες που περνούν από τις σελίδες του βιβλίου, μόνο ζωντανοί δεν πρέπει να λογίζονται. Υποκύπτουν στις πιέσεις του καθεστώτος. Κάποιοι αναγκάζονται να καταδώσουν ακόμη και μέλη της οικογένειάς τους για να ανέλθουν στην κομματική πυραμίδα. Λαθρέμποροι σώζονται γιατί έχουν τα «μέσα» στους μηχανισμούς κι άλλοι εκτελούνται με στημένες κατηγορίες.
Εχουμε την αίσθηση πως η γραφειοκρατία και το κλίμα φόβου στο πρώην ανατολικό μπλοκ και ειδικά στη Σοβιετική Ενωση ήταν κάτι αόριστο και απρόσωπο. Εντούτοις, στο μυθιστόρημα της Ραντ φαίνεται ολοκάθαρα πως αθώοι άνθρωποι προγράφονταν επειδή δεν άρεσαν σε κάποιους συγκεκριμένους κομματικούς, που ήθελαν να πάρουν εκδίκηση.
Δεν χρειαζόταν να έχουν κάνει κάτι, έφταναν τα ταπεινά ένστικτα κάποιου μέλους της Γκεμπεού ή οποιουδήποτε κομματικού στελέχους που είχε τη δύναμη να επηρεάσει την τύχη ενός ανθρώπου.
Φυσικά, ούτε και κομματικοί γλίτωναν από τη δύναμη των μηχανισμών. Οι περιβόητες εκκαθαρίσεις (ειδικά των τροτσκιστών) εμφανίζονται στο βιβλίο σε πλήρη ανάπτυξη. Τι μένει στο τέλος; Μια πλέρια ματαιότητα για μια επανάσταση που έπνιξε κάθε ανθρώπινη θέληση και ένα ρυάκι αίματος πάνω στο χιόνι, το αίμα της Κίρα, που μάταια προσπάθησε να περάσει τα σύνορα για να πάρει έστω μια ανάσα ελευθερίας. Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Εφη Καλλιφατίδη.
