ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ
Νώε
εκδ. Κίχλη, σελ. 76
Τον καταποντισμό της ανθρωπότητας σε μια απέραντη θάλασσα ιστορεί ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης στην πρόσφατη νουβέλα του. Σε αντίθεση με την περίπτωση του Νώε, το τιμωρητικό νερό δεν ενέσκηψε άνωθεν αλλά κάτωθεν. Η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε ραγδαία, ποντίζοντας στη λήθη τα ανομήματα και τους άθλους του ανθρώπου. Ηταν ένας όλεθρος, που αναδύθηκε εκ των ένδον. Ο αφηγητής προνόησε και έφτιαξε εγκαίρως την κιβωτό του και έκτοτε αρμενίζει ανερμάτιστος ανάμεσα σε σκουπίδια, ρύπους και πτώματα. Η συνθήκη τού εμπνέει φιλοσοφικούς στοχασμούς. Συλλογίζεται την απονοηματοδότηση του χρόνου και της μέλλουσας ζωής, την αποκαθήλωση του θείου, τις συνέπειες της ύβρεως, τον χαμό της ιστορίας της ανθρωπότητας, «τον μνημειώδη τρόμο της νύχτας», «τη μαύρη χοάνη του σύμπαντος» και την αστρική σκόνη που θα γίνει το σάβανο των πάντων.
Ο ήρωας του βιβλίου ήταν στην πρότερη ζωή του «αφηγητής – ιστορητής». Πάνω στο σανίδι ετερόκλητων σκηνών απήγγελλε παραμύθια από τα πιο εμβληματικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κυρίως από αρχαίες τραγωδίες και τα ομηρικά έπη. Στις απαγγελίες τον συνάρπαζε η δύναμη της λέξης και η δυνατότητα των άπειρων φωτοσκιάσεων μέσα από τους κατάλληλους επιτονισμούς. Αισθανόταν σαν ένας μάγος «πρωτόγονης φυλής που ψέλλιζε ακατάληπτα λόγια χορεύοντας γύρω απ’ το τοτέμ». Πιθανότατα ζήλευε τους δεσμώτες του πλατωνικού σπηλαίου, που μες στο ημίφως είχαν τόσες πλάνες να ιστορήσουν.
Τώρα αγορεύει καταμεσής ενός πρωτόγνωρου πελάγους, με μόνο ακροατή τον Παρασκευά, έναν σκύλο. Οπωσδήποτε ο Ροβινσώνας Κρούσος τα είχε καταφέρει καλύτερα από εκείνον, που με λέξεις και μύθους πάσχιζε να υψώσει ένα ανάχωμα στον αφανισμό. Οιστρηλατούμενος από σκέψεις επιμνημόσυνες, μνημόνευε περιδεής «τα πνευματικά επιτεύγματα της κλασικής αρχαιότητας», καθώς και «την καλλιτεχνική και φιλοσοφική επανάσταση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού». Ισως η ρομαντική ποίηση και η υπαρξιστική λογοτεχνία να ήταν εφευρήματα κατακλυσμιαίας οδύνης.
Μολονότι είχε αποποιηθεί τη βακτηρία της πίστης, ο αφηγητής – ιστορητής προβληματίζεται για το απώτερο νόημα της συμφοράς του. Τον έθελγε η Παλαιά Διαθήκη με τα τρομερά επίχειρα της ανθρώπινης αλαζονείας. Σκεφτόταν πως ο άνθρωπος με τα προαιώνια αμαρτήματά του ήταν άξιος της επαχθέστερης τιμωρίας. Η πορεία του στον χρόνο ήταν μια ατέρμονη άλυσος φρικωδιών, καταστροφών και νεκροπόλεων, με έκλαμπρα διαλείμματα επουράνιας διάνοιας. Παντού και πάντα ο πόλεμος, παντού η πτώση. «Τελικά το πιο μεγάλο λάθος ίσως να είναι ο ίδιος ο άνθρωπος». Οταν το ηθικό του ανέκαμπτε, αναρωτιόταν μήπως ο καταποντισμός θα συνέτεινε στην ανάδυση μιας αγαθότερης ανθρωπότητας. «Μια άλλη οικουμένη. Πιο δίκαιη, ανθρώπινη κι αγαπητική».
Είναι πρόδηλο το ηθικό πρόταγμα που επικαλείται ο Χατζημωυσιάδης. Οι συλλογισμοί του είναι εύλογοι και προσανατολισμένοι προς τη δέουσα κατεύθυνση. Ωστόσο, λείπει η πρωτοτυπία. Ναι, όλα έχουν ειπωθεί και πολλές φορές μάλιστα, αλλά το ζητούμενο της μυθοπλασίας παραμένει η ευφάνταστη, εύτολμη αναδιατύπωση. Εδώ η απουσία μυθοπλασίας εντείνει την κοινοτοπία των περισπούδαστων αγορεύσεων του αφηγητή. Ο τελευταίος, έμπλεος παιδείας, τελεί το μνημόσυνο της ανθρωπότητας, θρηνολογώντας τα χαμένα της μεγαλεία. Η απουσία ιδεών (ιδεών που να απομακρύνονται από το προφανές) αφήνει αδικαίωτο τον στόμφο του.
Ο αφηγητής – ιστορητής στο μοιρολόι του της ανθρωπότητας, ελεεινολογεί τον άνθρωπο για την εγγενή του κακία, για τα όμορφα όνειρά του που καταλήγουν θηριώδεις ματαιώσεις. «Δεν αρκούν οι σεισμοί, οι λιμοί και οι καταποντισμοί για να αλλάξει κάτι. Θα πέφτουμε, θα γλείφουμε τις πληγές μας, θα σηκωνόμαστε και θα ξανακάνουμε τα ίδια λάθη». Μπορεί πλέοντας αδιάκοπα στην απέραντη θάλασσα του τίποτα να αντικρίζεται με τον βυθό, αλλά οι στοχασμοί του μένουν στην επιφάνεια.
