Το πρωινό μάθημα διεύθυνσης ορχήστρας έχει μόλις ολοκληρωθεί. Οι μουσικοί της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών μαζεύουν τα όργανα και ετοιμάζονται για το μεσημεριανό διάλειμμα.
Μαζί τους αποχωρούν από την αίθουσα οι νεαροί μαέστροι που παίρνουν μέρος σε αυτό το εντατικό masterclass. Σαν μια μεγάλη οικογένεια κατεβαίνουν όλοι μαζί τις μαρμάρινες σκάλες της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής των Σπετσών, ιδανικό περιβάλλον για μια τέτοια εμπειρία.
Λίγο νωρίτερα, βαδίζοντας σε ένα από τα μονοπάτια του κήπου της σχολής με κατεύθυνση την αίθουσα της πρόβας – διδασκαλίας, άκουσα μερικά μέτρα της άριας «Vissi d’ arte» από την όπερα «Τόσκα» – και η στιγμή υπήρξε μαγική.
Μπαίνω στην αίθουσα ακροπατώντας για να μην ενοχλήσω και να παρακολουθήσω το σεμινάριο του Κύκλου Διεύθυνσης Ορχήστρας, που εντάσσεται στο πιλοτικό εργαστήριο σύγχρονης μουσικής της ΚΟΑ. Οι νεαροί μαέστροι, κορίτσια και αγόρια, προσηλωμένοι στην πρόβα διευθύνουν νοερά και κρατούν σημειώσεις στην παρτιτούρα περιμένοντας τη σειρά τους.
την καθοδήγηση του Λουκά Καρυτινού
Μπροστά τους η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και ο τενόρος Γιάννης Φίλιας και η 50μελής ορχήστρα της ΚΟΑ, έτοιμη να τους ακούσει με κατανόηση, να δεχθεί τις παρατηρήσεις τους, να μην τους τρομάξει. Δίπλα σε κάθε νεαρό μαέστρο, ο αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ, Λουκάς Καρυτινός, διδάσκει τεχνική, δίνει συμβουλές για την κινησιολογία, κυρίως όμως προσπαθεί να τους εμφυσήσει αυτοπεποίθηση.
«Το θάρρος εδράζεται στις γνώσεις και το ταλέντο», σχολιάζει. Τον ρωτάμε πώς νιώθει ο ίδιος στο πλάι αυτών των παιδιών, έχοντας πίσω του μια διακεκριμένη καριέρα. «Τα καταλαβαίνω πολύ καλά. Ξέρω τι σημαίνει να είσαι καινούργιος και να βγαίνεις για πρώτη φορά μπροστά σε μια μεγάλη ορχήστρα. Κυριολεκτικά τρέμουν τα πόδια σου», απαντάει.
Ο Λουκάς Καρυτινός διηύθυνε την πρώτη του συναυλία όταν ήταν 26 ετών, πριν ακόμη ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ηταν η «Συμφωνία του Διός» του Μότσαρτ με τη μαθητική ορχήστρα της Ακαδημίας του Βερολίνου. «Πήρα τη θέση μου στη σκηνή και ένιωσα τόση ταραχή που δεν μπορούσα να διακρίνω ούτε τα όργανα ούτε τους μουσικούς. Ηταν σαν να βρισκόμουν μπροστά σε μια θάλασσα και θα πάλευα με τα κύματα», θυμάται.
Για όλους τους συμμετέχοντες μαέστρους, το συγκεκριμένο εντατικό εργαστήριο που προσέφερε για πρώτη φορά η ΚΟΑ αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους δίπλα σε έναν καταξιωμένο αρχιμουσικό με μια υψηλού επιπέδου ορχήστρα. Επί 10 ημέρες μελέτησαν όλα τα είδη μουσικής –συμφωνική, όπερα και σύγχρονη– και έζησαν ως οικότροφοι δίπλα σε έμπειρους μουσικούς και νέους συνθέτες.
«Το διάβασμά μας γίνεται συνήθως μοναχικά. Τώρα έχουμε τη δυνατότητα να καταλάβουμε τι λειτουργεί στην πράξη και τι όχι», μου εξηγεί η Ιωάννα Βλαγκούλη. «Ο νέος μαέστρος βρίσκεται υπό την πίεση της επιτυχούς ηγεσίας του συνόλου και απαιτείται ψυχραιμία και ικανότητα διαχείρισης της πίεσης αυτής, καθώς ανά πάσα στιγμή μπορούν να υπάρξουν απρόοπτα τα οποία δεν έχει ακόμη την απαιτούμενη εμπειρία να αντιμετωπίσει». Δηλαδή; «Για παράδειγμα, μια ριπή αέρα που ανακατεύει τις σελίδες!», απαντάει.
«Ξέρω τι σημαίνει να είσαι καινούργιος και να βγαίνεις για πρώτη φορά μπροστά σε μια μεγάλη ορχήστρα. Κυριολεκτικά τρέμουν τα πόδια σου», λέει ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός.
Ευτυχώς, στη δική της πρώτη συναυλία όλα κύλησαν ομαλά και παρακολουθώντας τη συγκέντρωσή της κατά τη διάρκεια του μαθήματος και την αφοσίωση στη δουλειά της, συμπεραίνω ότι το πόντιουμ θα αποτελέσει γρήγορα ασφαλές έδαφος για εκείνη.
Ο Κάρλο Εμίλιο Τορταρόλο, γεννημένος στη Βενετία, έκανε το ντεμπούτο του στη διεύθυνση ορχήστρας στο Teatro Coccia της Novara, διευθύνοντας την «Τραβιάτα» του Βέρντι. «Η διεύθυνση της όπερας και η συνεργασία με τραγουδιστές είναι πολύ σημαντική για μένα ως Ιταλό», σχολιάζει. Απολαμβάνει περισσότερο τις όπερες του Μότσαρτ.
Στη διαρκή αναζήτηση έμπνευσης, συνεχίζει να παρακολουθεί διαδικτυακές συναυλίες που διευθύνουν σπουδαίοι μαέστροι του παρελθόντος. «Κάθε φορά βρίσκω κάτι νέο, μια μικρή λεπτομέρεια, μια μικρή χειρονομία που με βοηθάει να καταλάβω πόσο βαθύς μπορεί να είναι ο κόσμος της διεύθυνσης», τονίζει.
Με τη Μυρσίνη Χατζηκωνσταντή συζητάμε για το μέλλον της διεύθυνσης ορχήστρας, τώρα που οι γυναίκες έχουν μια όλο και πιο ισότιμη παρουσία με τους άνδρες στον χώρο. Θα υπάρξουν αλλαγές στον 21ο αιώνα; «Στις μέρες μας ο ρόλος του μαέστρου είναι να συντονίσει το μουσικό αποτέλεσμα μέσα σε ένα ομαδικό πνεύμα και λιγότερο να διατάζει, όπως συνηθιζόταν παλαιότερα», εξηγεί. «Οσο για την ερμηνεία των κλασικών έργων, η εποχή μας μοιάζει να υπαγορεύει ολοένα και γρηγορότερα tempi, που καθρεφτίζουν την ολοένα αυξανόμενη ταχύτητα της ζωής».
Ο νεότερος αυτής της ομάδας αρχιμουσικών με τους οποίους κουβεντιάζουμε –όλοι τριαντάρηδες– είναι ο Ρούι Τζιν Μα, που άρχισε μουσική 4 ετών στην Κίνα και από το 2018 έχει εγκατασταθεί στην Αθήνα. Ο Ρούι είναι 21 ετών και σπουδάζει ακόμη. Στο σεμινάριο νιώθει άνετα, η ατμόσφαιρα είναι φιλική. Το ρωτάω ποια είναι η γνώμη του για το νέο στυλ διεύθυνσης ορχήστρας χωρίς μπαγκέτα.
«Η μπαγκέτα φτιάχτηκε για να διευκολύνει τους μουσικούς, επειδή θεωρείται επέκταση του χεριού. Το να διευθύνει κανείς με χέρια είναι όμως μια μόδα τα τελευταία χρόνια, επειδή έτσι ο μαέστρος είναι πιο άνετος. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι μουσικοί είναι εξίσου άνετοι», απαντάει γελώντας.
Το εργαστήριο ολοκληρώνεται σήμερα με μια συναυλία στο Ανοιχτό Θέατρο των Σπετσών, που θα διευθύνουν εκ περιτροπής οι 10 νέοι μαέστροι.
