Το κοιτάζει κανείς για μια στιγμή και την αμέσως επόμενη η φαινομενική απλότητά του, τα χρώματά του έχουν ήδη κάτι το απόκοσμο, το υπνωτιστικό. Και όμως, απεικονίζει τρεις βάρκες που θαλασσοδέρνονται. Aραγε είναι εύκολο να αποκτηθεί σήμερα ένα αντίτυπό του; Αν διαθέτετε περίπου 700.000 δολάρια, υπάρχουν πιθανότητες. Σε αυτή την τιμή δημοπρατούνται στις 17 και στις 18 Σεπτεμβρίου, στη Νέα Υόρκη, δύο τυπώματα του περίφημου χαρακτικού «Κάτω από το μεγάλο κύμα ανοιχτά της Καναγκάουα», που φιλοτέχνησε το 1831 ο Ιάπωνας Κατσουσίκα Χόκσαϊ (1760-1849) – και όχι Χοκουσάι, όπως συχνά γράφεται. Μιλάμε βέβαια για τιμή εκτίμησης, η οποία, στην περίπτωση του «Μεγάλου κύματος», όπως είναι επίσης γνωστό το έργο, ξεπερνιέται συνήθως κατά πολύ. Ακόμα και 247%, όπως τον περασμένο Μάρτιο. Ή 695%, όπως συνέβη το 2021.
«Κάποιοι συλλέκτες έχουν ήδη ορισμένα έργα της σειράς “36 όψεις του όρους Φούτζι” του Χόκσαϊ, στην οποία περιλαμβάνεται το “Μεγάλο κύμα”, και επιδιώκουν να τη συμπληρώσουν αγοράζοντάς το. Αλλοι, επειδή το έργο δεν κυκλοφόρησε μόνο μία φορά, αναζητούν τη μοναδικότητα ενός τυπώματος, με βάση την καλύτερη δυνατή απεικόνιση των χρωμάτων του», λέει στην «Κ» η Δέσποινα Ζερνιώτη, διευθύντρια του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας. «Ανάλογα, λοιπόν, με το τύπωμα αλλάζει και η αρχαιολογική αξία του. Είναι πάντως ένα εμβληματικό έργο της ιαπωνικής τέχνης. Aποτυπώθηκε στο νέο τραπεζογραμμάτιο των 1.000 γιεν της Ιαπωνίας. Και πρόκειται να κοσμήσει τις σελίδες του ιαπωνικού διαβατηρίου».
Η Καναγκάουα είναι μια περιοχή έξω από το Τόκιο. Η ιαπωνική πρωτεύουσα λεγόταν τότε Εντο και εκείνη η ονομασία της θα έφτανε αργότερα να περιγράψει μια ολόκληρη περίοδο της ιαπωνικής ιστορίας, η οποία διήρκεσε από το 1603 έως το 1868 και χαρακτηρίστηκε κυρίως από ένα στρατιωτικού τύπου, απομονωμένο καθεστώς. Τότε γεννήθηκε η τέχνη ukiyo-e ή αλλιώς «εικόνες του ρέοντος κόσμου», στην οποία διέπρεψε ο Χόκσαϊ. «Στις αρχές του 19ου αιώνα», εξηγεί η κ. Ζερνιώτη, «η ιαπωνική χαρακτική, που ήταν αφιερωμένη σε προσωπογραφίες γυναικών, έδειχνε σημάδια κόπωσης. Αρχισαν επίσης να απαγορεύονται τα χαρακτικά με ερωτικό περιεχόμενο. Ο Χόκσαϊ παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανανέωση των θεμάτων. Δίνει νέα ώθηση στο ukiyo-e δημιουργώντας ένα νέο είδος, τα χαρακτικά τοπίων. Η φύση παρουσιάζεται αυτόνομη, σαν θέμα αυτοτελές. Είναι μια μεγάλη καινοτομία του».
Μια άλλη είναι ότι αξιοποίησε το περίφημο «πρωσικό μπλε». Εισήχθη στην Ιαπωνία –όπως και η λεγόμενη «γραμμική προοπτική», η οποία έδινε ένα ιδιαίτερο βάθος στις εικόνες– από τους λίγους δυτικούς εμπόρους που μπορούσαν να επισκεφθούν τη χώρα. «Το πρωσικό μπλε αντέχει στο ξεθώριασμα, δίνει βάθος και έκφραση στα τοπία, γι’ αυτό και το “Μεγάλο κύμα” έγινε τόσο δημοφιλές», λέει η κ. Ζερνιώτη. «Στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού το 1867», προσθέτει, «ήταν από τα πρώτα έργα του Χόκσαϊ που παρουσιάστηκαν. Επηρέασε τον Βαν Γκογκ, τον Ντεγκά, τον Ντεμπισί –που το χρησιμοποίησε ως εξώφυλλο της συμφωνίας του “La mer”– και βέβαια τον Μονέ. Είναι το έργο που μάγεψε τους ιμπρεσιονιστές». Εκτός πάντως από εκείνο το καλλιτεχνικό ρεύμα του «ιαπωνισμού» και των επιγόνων του, μέχρι και τα manga έλκουν την καταγωγή τους από τον Χόκσαϊ και συγκεκριμένα από τις εικονογραφήσεις του στη σειρά «Παράξενες ιστορίες της ημισελήνου» του Τακιζάουα Μπακίν. Αναφορές στο «Μεγάλο κύμα» υπάρχουν σήμερα σε video games ή και τραγούδια. Οι συλλέκτες αναζητούν το ιδανικό τύπωμα, που μεταξύ άλλων οφείλεται στην κατάσταση της αρχικής ξύλινης μήτρας του έργου. Το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης δεν διαθέτει κάποιο, έχει όμως 300 άλλα έργα του δημιουργού του.
Τι γοητεύει τη Δέσποινα Ζερνιώτη στο «Μεγάλο κύμα»; «Το ότι η ανθρωπότητα φαίνεται ασήμαντη», αποκρίνεται. «Αυτό το τεράστιο κύμα είναι ένα τσουνάμι. Μοιάζει να έχει νύχια από δράκο – δείχνει την αγριότητα της φύσης. Και με εντυπωσιάζει η αντίθεση ανάμεσα στην ανθρώπινη ζωή και στη δική της δύναμη. Ο άνθρωπος φαίνεται πολύ αδύναμος και υποταγμένος στα χέρια της».
