ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΜΟΡΑΒΙΑ
Το θέατρο του κόσμου
μτφρ.: Εφη Ζερβού
εκδ. ΑΩ, 2024, σελ. 108
«Είδα το βάθος/των πραγμάτων/μετά επανήλθα/ στην επιφάνεια/
Και τώρα/ σε τι με ωφελεί/ το ότι έχω δει/ το βάθος/ των πραγμάτων;».
Ο Ιταλός λογοτέχνης γράφει για τον έρωτα και την ελευθερία, για τη μοναξιά, την απώλεια και τον θάνατο.
Τριάντα τρία ποιήματα του Αλμπέρτο Μοράβια, ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς της Ιταλίας, εμπεριέχονται σε έναν δίγλωσσο, εξαιρετικά καλαίσθητο, τόμο που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΑΩ. Στην ελληνική γλώσσα τα ποιήματα αποδίδονται με επιτυχία χάρη στη μετάφραση της Εφης Ζερβού, ενώ την επιμέλεια της έκδοσης υπογράφει η Διώνη Δημητριάδου. Πρόκειται για ποιήματα τα οποία γράφτηκαν τη δεκαετία 1970-1980, ωστόσο δεν είχαν εκδοθεί.
Μοιάζουν με προσωπικές καταγραφές ενός δημιουργού που αποκαλύπτεται εκ νέου στο αναγνωστικό κοινό, που τον γνωρίζει από τα μεγάλα πεζά του έργα, για να εντάξει στους στίχους του τους υπαρξιακούς προβληματισμούς και τους στοχασμούς εκείνους που ο αναγνώστης βρίσκει σε όλα του τα έργα.
Ο Μοράβια μιλάει για τον έρωτα και την ελευθερία, για την υπαρξιακή αγωνία και την υπαρκτική δύναμη του ανθρώπου, για τη μοναξιά, την απώλεια και τον θάνατο. Μέσα από την καθημερινότητα του ανθρώπου ανακαλύπτει τις απελπισίες του, αλλά και τις ελπίδες εκείνες που είναι ικανές να κάνουν καλύτερη τη ζωή.
Σαν να πρόκειται για μια προσωπική ημερολογιακή καταγραφή αναγνωρίζει την ευθύνη των πράξεών του και προσπαθεί να ξεφύγει από τις συμβατικές και συντηρητικές δομές της κοινωνίας, ακολουθώντας την ιδιωτική του οδό διαφυγής. Εκεί όπου αναζητεί το βάθος και την πυρηνική ουσία των πραγμάτων και αναμετράται με αυτό, για να ανακαλύψει πως στην επιφάνεια όλα είναι ανώδυνα τελικά και πιο υποφερτά. Προσπαθεί να ανακαλύψει τη λύτρωση, ενίοτε την εξιλέωση, δηλώνοντας ευθαρσώς ότι θα ήθελε να είναι διαφορετικός, αφού η καρδιά του είναι γεμάτη πίκρα.
«Θα ήθελα/ να ήμουν διαφορετικός/ η καρδιά μου είναι γεμάτη/ πίκρα/με μισώ. Μισώ τα βιβλία μου/αγαπώ τους άλλους/ και τα βιβλία / των άλλων/[…]», γράφει ενώ στο ιδιαίτερα πεσιμιστικό του ποίημα με τον τίτλο Ο απελπισμένος τονίζει: «Είμαι απελπισμένος/ από πάντα/ αλλά η απελπισία δεν θα έπρεπε να είναι/ μια συνήθεια/ επομένως/ δεν μένει/ παρά να πάω/ μέχρι το τέρμα/εκεί κάτω/από όπου/ δεν μπορεί κανείς/ να επιστρέψει».
Ο Μοράβια συνθέτει τα ποιήματα αυτά με έναν αφηγηματικό τρόπο. Οι λέξεις του συναρμολογούνται έτσι ώστε να δώσουν έναν αποκαλυπτικό, ενίοτε εξομολογητικό τόνο. Τον ενδιαφέρει να μοιραστεί τις εμπειρίες του και τα συναισθήματα που αυτές του προκάλεσαν. Γι’ αυτόν τον λόγο γράφει με έναν «ασθματικό» τρόπο, χωρίς στίξη και με κοφτούς, πολύ μικρούς, ορμητικούς ωστόσο, στίχους στους οποίους επιμένει εμμονικά σχεδόν σε μια μεταλογοτεχνική αναμέτρηση με το συγγραφικό σύμπαν και τις διαστάσεις του στη ζωή του. Κατακεραυνώνει τον αναγνώστη με τα υπαρξιακά ερωτήματα που τον ταλανίζουν και δίνει φωνή στις πιο απέλπιδες σκέψεις του.
Ο αναγνώστης γίνεται ωτακουστής ενός διαλόγου του Μοράβια με τον εαυτό του. Τον βλέπει να καταδύεται στους βυθούς των προβληματισμών που του επιβάλλει η ζωή κι από εκεί να φέρνει στην επιφάνεια την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος, ακόμη και όταν βρίσκεται απελπιστικά μόνος μπορεί να αναζητήσει την ποίηση και τη νοηματοδότηση της ζωής μέσω αυτής, απέναντι στο κενό που δημιουργείται στις σύγχρονες κοινωνίες.
Η Εφη Ζερβού αγγίζει τα ποιήματα με ενσυναίσθηση και ευαισθησία. Η έκδοση περιλαμβάνει, επίσης, εισαγωγή της Αλεσάντρα Γκραντέλις, η οποία είναι διαφωτιστική σε ό,τι έχει σχέση με τη γραφή του ποιητή αλλά και την προσωπικότητά του. Παράλληλα, γίνεται εκτενής αναφορά στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της εποχής κατά την οποία ο Μοράβια στρέφεται στην ποίηση, όταν μετά τον βίαιο θάνατο του Παζολίνι νιώθει ο ίδιος να τον κυνηγούν τα γεγονότα αυτής της δολοφονίας. Μελετώντας, λοιπόν, το προσωπικό συγκείμενο του Μοράβια αντιλαμβανόμαστε για ποιον λόγο επέλεξε να εκφραστεί ξανά, ύστερα από πολλά χρόνια, γράφοντας ποίηση και όχι πεζό, αφού κατ’ αυτόν «το ποίημα εμπεριέχει εν δυνάμει ένα μυθιστόρημα». Αλλωστε, γράφει χαρακτηριστικά: «Θα ήθελα/ να ήμουν/ ένας ποιητής/ δεν υπήρξα/ παρά ένας μυθιστοριογράφος/ τόσο το χειρότερο/ για εμένα/ έκανα λάθος/ στη μόνη/ ζωή/ που μου δόθηκε/ να ζήσω[…]».
Το γεγονός ότι η έκδοση της ποιητικής αυτής συλλογής είναι δίγλωσση επιτρέπει στους αναγνώστες που γνωρίζουν την ιταλική γλώσσα να ακούσουν την ποίηση του Μοράβια στην αυθεντική της μορφή και να εμβαθύνουν στην ακουστική των στίχων του, που συνιστά από μόνη της μια δυνατή ποιητική φόρμα, έστω κι αν διαμορφώνεται από τη χαρακτηριστική εκφραστική λιτότητα του Μοράβια.
