Στον Εσπερινό της περασμένης Κυριακής, ο πατέρας Παρασκευάς έψελνε μόνος, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Κατάπολα της Αμοργού ήταν άδεια. Την επόμενη μέρα, τη Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου, την ίδια ώρα ακριβώς το εσωτερικό του ναού είχε κατακλυστεί από κόσμο που θύμιζε βράδυ Ανάστασης.
Η είδηση πως η βυζαντινή χορωδία της MusicAeterna, του μουσικού συνόλου που ίδρυσε ο Θεόδωρος Κουρεντζής, θα έδινε συναυλία, με τίτλο «Τεριρέμ» –όπως ονομάζεται το μελωδικό κράτημα των ψαλτών– στην παλιά τρίκλιτη βασιλική του νησιού, είχε ταξιδέψει γρήγορα από στόμα σε στόμα. Ο ίδιος ο Κουρεντζής είχε επισκεφθεί το νησί και την εκκλησία μερικές μέρες νωρίτερα για να δει από κοντά τον χώρο. Ξένοι και Ελληνες επισκέπτες και μόνιμοι κάτοικοι κάθε ηλικίας είχαν αρχίσει να συρρέουν από το απόγευμα παρακολουθώντας τους 12 πτυχιούχους καλλίφωνους χορωδούς και τον μαέστρο τους, τον Αντώνιο Κουτρουπή, να «ζεσταίνουν» τις φωνές τους και να συζητούν τις τελευταίες λεπτομέρειες πριν από το κονσέρτο.
Σκοτάδι
Λίγο πριν την είσοδο στην εκκλησία, τα μέλη της εθελοντικής ομάδας διάσωσης ΕΔΟΚ Αμοργού (Εθελοντική Διασωστική Ομάδα Κρίσεων) μας ενημέρωναν πως τα κινητά μας τηλέφωνα έπρεπε να είναι ρυθμισμένα σε λειτουργία πτήσης και ιδανικά, κρυμμένα μέσα σε τσάντες ώστε να μην ενοχλούν τους καλλιτέχνες οι φωτεινές οθόνες. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο απαγορεύονταν. Δευτερόλεπτα πριν ξεκινήσει το μουσικό δρώμενο, κι ενώ ο ήλιος είχε πλέον δύσει, τα φώτα έσβησαν και από τον γυναικωνίτη ήχησε η φωνή της Λιβανέζας Ριμπάλ Ουέχμπε. Η διασημότερη ψάλτρια βυζαντινής μουσικής έψαλλε το «Κύριε των Δυνάμεων» στα αραβικά, προϊδεάζοντας το κοινό για αυτό που θα ακολουθούσε. Τη συνόδευε στα ελληνικά με μια αγγελική φωνή ο δεκαπεντάχρονος Κριστιάν Ιονέλ στο ντεμπούτο του με τη χορωδία. Οι περισσότεροι στο ακροατήριο έστρεφαν το κεφάλι τους δεξιά – αριστερά προσπαθώντας να εντοπίσουν από πού ερχόταν η γυναικεία φωνή που κυριαρχούσε στον χώρο.
«Η ευρωπαϊκή μουσική προάγει τον συνθέτη· αντίθετα, η ορθόδοξη παράδοση αναδεικνύει το θρησκευτικό μεγαλείο και δίνει όλες τις πληροφορίες στον πιστό για να μπορέσει να προσευχηθεί», λέει ο μαέστρος Αντώνιος Κουτρουπής.
Οταν ο ύμνος ολοκληρώθηκε, οι έντεκα χορωδοί της MusicAeterna Byzantina, με έδρα την Κύπρο, εισήλθαν ντυμένοι με μαύρα ράσα από την κύρια είσοδο και κατευθύνθηκαν με τη βοήθεια κεριών στις θέσεις τους στο κέντρο του ναού. Ακολούθησε ο Μέγας Χερουβικός Υμνος του Πέτρου Λαμπαδαρίου. Κατά την ερμηνεία ακούστηκε το πρώτο «Τε Ρι Ρεμ», ένα περίτεχνο και έντονα ρυθμικό «κράτημα» του ίδιου συνθέτη (1777). Τα μέλη της χορωδίας παρακολουθούν τα μάτια και τις εκφράσεις του Αντώνιου Κουτρουπή, μαέστρου, επιστήθιου φίλου και σταθερού συνεργάτη επί 24 χρόνια του Θεόδωρου Κουρεντζή. Ανταποκρίνονται στις χορευτικές κινήσεις των χεριών του, στην ένταση του προσώπου του, στις παύσεις. «Μόνο για το Χερουβικό χρειαστήκαμε τέσσερις μήνες για να το εντάξουμε στο ρεπερτόριό μας, δουλεύαμε νότα νότα», εξηγεί ο μαέστρος, απόφοιτος του φημισμένου Κονσερβατορίου της Αγίας Πετρούπολης και επί πέντε χρόνια Πρωτοψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Γεωργίου στη Βενετία. Η βυζαντινή χορωδία συστήθηκε στο κοινό το 2019, δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια από τη δημιουργία της πρώτης χορωδίας της MusicAeterna, έπειτα από συζήτηση που είχαν οι δύο φίλοι γύρω από τη βυζαντινή μουσική. «Ο Θοδωρής παραδέχεται τη βυζαντινή μουσική ως αυτόνομο μουσικό είδος, την έχει μελετήσει και ήθελε αυτόν τον πλούτο, δηλαδή την ένταξη των αρχαίων ήχων στις βυζαντινές ψαλμωδίες, να τον παρουσιάσουμε σε ευρωπαϊκά ακροατήρια», μας λέει. Για τον ίδιο η βυζαντινή παράδοση διαφέρει από τη δυτική λατρευτική μουσική κυρίως ως προς τη στόχευσή τους. «Η ευρωπαϊκή μουσική προάγει τον συνθέτη· αντίθετα, η ανατολική, ορθόδοξη παράδοση αναδεικνύει το θρησκευτικό μεγαλείο και δίνει όλες τις πληροφορίες στον πιστό για να μπορέσει να προσευχηθεί. Η μουσική πλαισιώνει τον στίχο, στη δυτική μουσική δεν είναι ξεκάθαρο τι ακούς», σημειώνει, επισημαίνοντας βέβαια ότι η δική τους χορωδία ψάλλει ύμνους που πλέον δεν ακούγονται σε Λειτουργίες.
Το ρεπερτόριο
«Αναζητούμε σπάνια κείμενα, λατρευτικά έργα που δεν έχουν γραφτεί για χορωδίες, δύσκολα κομμάτια». Η χορωδία που έχει εμφανιστεί από τον Ρωμαιοκαθολικό Ναό της Μόσχας στο θέατρο Chatelet στο Παρίσι και από την Μπολόνια και το Ερεβάν στο φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, δεν παρεκκλίνει ποτέ από τον βυζαντινό ήχο. «Ανάλογα με το πού απευθυνόμαστε, προσαρμόζουμε και το ρεπερτόριο. Σε ένα δυτικό κοινό θα προσέξουμε να πούμε πράγματα που δεν θα τους απωθήσουν. Παρατηρούμε, ωστόσο, πώς τους ενθουσιάζουν τα καθαρά βυζαντινά ακούσματα παρά οι κλίμακες που παραπέμπουν στην ευρωπαϊκή μουσική». Τον ρωτώ για τη σύμπραξη του συνόλου με τη Ριμπάλ Ουέχμπε. «Η Ριμπάλ είναι σαν ένα μικρό σκάφος, μπορεί να κάνει γρήγορα ελιγμούς, να αποφύγει εύκολα βραχονησίδες. Η χορωδία, πάλι είναι σαν ένα τεράστιο πλοίο που κινείται με αργούς ρυθμούς και μεγάλες στροφές. Μεγαλοπρέπεια και προσωπικότητα θα συναντήσεις και στις δύο περιπτώσεις, και τα δύο έχουν μπροστά τους μια ανοιχτή θάλασσα».
Η Ριμπάλ συνάντησε το σύνολο στην Αμοργό ταξιδεύοντας κι εκείνη από τον Λίβανο, ύστερα από ένα δύσκολο χειρουργείο. Το πρώτο της κονσέρτο το έδωσε σε ηλικία 8 ετών στη Βηρυτό. Ανακάλυψε το ταλέντο της, συνοδεύοντας τον αδελφό και τον πατέρα της που ήταν ψάλτες στην εκκλησία. «Μου έλεγαν να δοκιμάσω να πω κάποιους στίχους, το Αγνή Παρθένε και έτσι ξεκίνησα». Σε ηλικία 19 ετών έκανε την πρώτη της επαγγελματική εμφάνιση στη Ρουμανία και στα 20 της βρέθηκε στην Ελλάδα για να πάρει το πτυχίο της από την Πρεσβυτεριανή Εκκλησία της Αθήνας. Δεν είναι σπάνιο για μια γυναίκα να ψάλλει; «Υπάρχουν και άλλες, εγώ είμαι η απόδειξη ότι μπορεί να γίνει». Πώς όμως διαχειρίζεται τη χαρισματική της φωνή; «Δεν τραγουδώ απλά, αισθάνομαι ότι βοηθώ τους ανθρώπους να προσευχηθούν, να επικοινωνήσουν με τον Θεό, τους μεταδίδω το δικό μου αίσθημα».
