Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου
Ακούστε το άρθρο
Η πρώτη ζωγραφιά του Ακριθάκη που είδα ήταν στο εξώφυλλο των «Γραπτών» του Γιώργου Μακρή. Ενα κόκκινο ψάρι είχε καταπιεί μια μαύρη γάτα. Η μαύρη γάτα κουβαλούσε ένα μικρότερο ψάρι στο στομάχι της. Γύρω τους, η θάλασσα ήταν κίτρινη. Μετά, διαβάζοντας το βιβλίο, εξαντλημένο πια, έπεσα πάνω στο κείμενο του Ακριθάκη για τον Μακρή: «Ηταν ένας άνθρωπος με πολλές αρνητικές και θετικές επιδράσεις πάνω μου». Ηταν καλοκαίρι του ’93.
Την άνοιξη της επόμενης χρονιάς, διάβασα τον πρόλογο του Ταχτσή για μια έκθεση του Ακριθάκη που είχε πραγματοποιηθεί κάποτε στη Γενεύη. Ακόμα δεν ήξερα τίποτα. Αλλά, τώρα που έριξα ξανά μια γρήγορη ματιά στο κείμενο, ούτε ο Ταχτσής έλεγε πολλά. Λίγους μήνες αργότερα, ήμουν στην Τήνο, ξαπλωμένος στο κρεβάτι ενός ενοικιαζόμενου, όταν, ανοίγοντας την «Ελευθεροτυπία», έμαθα για τον θάνατό του. Πενήντα πέντε χρόνων, ανακοπή. Εκοψα το απόκομμα και το κράτησα. Κάπου πρέπει να βρίσκεται καταχωνιασμένο.
Η πρώτη μου όμως πραγματική επαφή με τον Ακριθάκη ήρθε τον Ιούνη του ’98 στην Εθνική Πινακοθήκη. Μόλις είχα βγει από το νοσοκομείο και με δυσκολία μπορούσα να σταθώ όρθιος. Περπατούσα στις άδειες αίθουσες, σαν κουρασμένος υπνοβάτης ή σαν αργοκίνητο φάντασμα ή σαν ανήμπορος κλέφτης, κοιτώντας αυτά τα έργα που έμοιαζαν με κομμάτια από γυαλί, σφηνωμένα στην καρδιά ενός εφήβου που χτυπούσε στο σώμα ενός μεσήλικα, ως την ύστατη στιγμή. Πιστεύω πως όλη η δουλειά του Ακριθάκη ανάβλυζε από τη μανία του να φτάσει στον τελικό χτύπο. Να τον αγγίξει κι έπειτα να καταρρεύσει γαλήνιος. Τα κατάφερε μια χαρά.
Ο αντίκτυπος
Μετά από είκοσι πέντε χρόνια, δεν ξέρω τι αντίκτυπο μου άφησε η αναδρομική του έκθεση. Αλλωστε, θυμάμαι αμυδρά τα κρεμασμένα λάδια, τα σχέδια, τις κατασκευές. Κι αν δεν είχα τραβήξει καμιά δεκαριά φωτογραφίες με την Olympus μου, δεν θα υπήρχε τεκμήριο πως είχα περάσει από κει. Αλήθεια, πέρασα ποτέ από κει; Θέλω να πω: κάτι που αξίζει αληθινά, μπαίνει μέσα μας μυστικά, ερήμην μας, δεν το αντιλαμβανόμαστε. Είναι ένα γεγονός που δεν ανιχνεύεται. Ετσι γίνεται η δουλειά. Ή μήπως κάνω λάθος;
Εκείνη την εποχή δεν έκανα πολλά. Προσπαθούσα να τελειώσω μια σχολή που απεχθανόμουν (αν και εκ των υστέρων την εκτίμησα πολύ), διάβαζα άτσαλα, χωρίς πρόγραμμα, άκουγα συνεχώς μουσική (όπως τώρα) και μόλις είχα μπει σε μια σχέση που κράτησε μέχρι πρόσφατα. Επομένως, ένιωθα λες και κάποιος με είχε κρεμάσει από ένα γάντζο πάνω από το κενό. Ολα έμοιαζαν μ’ ένα ορμητικό ρεύμα χωρίς προορισμό. Κι εκείνη η έκθεση, που ήταν αιμάτινη και χρωματιστή, παιδική και πολιτική, ξύλινη, μεταλλική, μαλακή και αιχμηρή, σαν νανούρισμα και κραυγή, ήρθε να επεκτείνει το κενό κάτω από τα πόδια μου. Χρειαζόταν λοιπόν να ψάξω τα κρυμμένα μου όπλα για να επιβιώσω. Επομένως, η ρετροσπεκτίβα του Ακριθάκη δεν ήταν μια χαρακτηριστική επιλογή από το σύνολο του έργου του. Ηταν σκαλωσιά, σανίδα σωτηρίας, δίχτυ ασφαλείας και, ταυτόχρονα, μπουνιά στο μάτι, κλωτσιά στον κώλο, να πέφτω λιπόθυμος, με τα μούτρα, στο έδαφος. Ακόμα να σηκωθώ.
Ποτέ δεν είδα τον Ακριθάκη ως ζωγράφο ή εικαστικό. Αλλά ως συγγραφέα. Τον μοναδικό Ελληνα συγγραφέα με τον οποίο μπορούσα να συνδεθώ άμεσα.
Τα επόμενα χρόνια διάβασα περισσότερο, μπήκα στην Καλών Τεχνών, επισκέφτηκα εκθέσεις, έκανα παρέα με εικαστικούς, έμαθα (αν έμαθα) για τις παλιές και τις νέες τάσεις, μα για έναν ακατανόητο και ίσως γελοίο λόγο, εξερευνώντας την ντόπια σκηνή, τίποτα δεν είχε τόση απήχηση μέσα μου όσο ο Ακριθάκης. Αγάπησα πολύ την Ασπα Στασινοπούλου, τον Βλάση Κανιάρη, τον Θανάση Τότσικα, την Αναστασία Δούκα, αλλά όλες αυτές οι αφελείς χαζομάρες που σχεδίαζε ο «Ακρίθακας», όπως τον αποκαλούσε ο Μακρής, έλεγαν κάτι πρωτόγνωρο και ακαταμάχητο σ’ εμένα: βελάκια, βαλίτσες, κροκόδειλοι, καρδούλες, καραβάκια και χαρταετοί, δεν είχα συναντήσει ξανά έναν τόσο πολύχρωμο κόσμο, γεμάτο τόσο πόνο.
Η αλήθεια όμως είναι πως ποτέ δεν είδα τον Ακριθάκη ως ζωγράφο ή εικαστικό. Αλλά ως συγγραφέα. Τον μοναδικό Ελληνα συγγραφέα με τον οποίο μπορούσα να συνδεθώ άμεσα, πέρα από οποιαδήποτε φορεμένη παράδοση ή ανιαρή φιλολογία. Μπορεί να μην έγραψε ποιήματα, μυθιστορήματα ή διηγήματα, μπορεί ν’ άφησε πίσω του μόνο σκόρπιες σημειώσεις στ’ αμέτρητα τετράδια του, σαν ίχνη ενός μόνιμου πυρετού που δεν έπεφτε και τον καταδίκαζε σε μια ζάλη χωρίς τέρμα, όμως υπήρξε πιο σύγχρονος από οποιονδήποτε. Αποσπασματικός και διακοπτόμενος, απλός και βαθύς, ευθύβολος και λακωνικός, απότομος, αντιφατικός, οξύς. Τα γραπτά του ήταν σαν στίχοι ενός ροκ τραγουδιού που δεν ηχογραφήθηκε ποτέ: «Ηθελα πάντα να γίνω ζωγράφος. Μα μέσα μου είχα την κακιά αρρώστια του καλλιτέχνη». Ο Ακριθάκης μ’ έμαθε να προτιμώ τις λέξεις που αρνούνται να πάρουν οποιαδήποτε μορφή. Δεν έχει σημασία αν το γράψιμο ολοκληρώνεται. Σημασία έχει να υπάρχει, στην πιο ατελή του εκδοχή.
Ποιος ήταν ο Ακριθάκης; Ηταν ένας νεαρός που έσπαγε αμάξια και την έβγαζε στα μπιλιαρδάδικα; Ενας τύπος που το έριξε στην τέχνη και μετά στις ουσίες; Ενας άντρας που ζούσε σ’ ένα καταφύγιο στο Βερολίνο και μπεκρόπινε τις νύχτες; Που παντρεύτηκε και ερωτεύτηκε πολύ; Που ήταν θυμωμένος, φευγάτος, ζορισμένος, τρελός, ταλαντούχος, όμορφος; Κανείς δεν ξέρει τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του.
Ηταν 19 Σεπτέμβρη του ’94. Ακόμα έχω το απόκομμα. Κι αυτό το άρθρο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας χαιρετισμός, ένα νεύμα ευγνωμοσύνης, μια καθυστερημένη απάντηση σ’ εκείνο το ταλαιπωρημένο κομμάτι εφημερίδας που σίγουρα έχει κιτρινίσει και σκιστεί. Σαν ένα ψάρι στο ιδρωμένο στομάχι μιας άγριας γάτας που την έχει καταπιεί ένα ψάρι από αίμα. Το δικό μας.
Κεντρική φωτογραφία: Αλέξης Ακριθάκης, Ecce Homo, Βερολίνο 1970. «Ηθελα πάντα να γίνω ζωγράφος. Μα μέσα μου είχα την κακιά αρρώστια του καλλιτέχνη», έγραψε ο σπουδαίος Ελληνας ζωγράφος στις σημειώσεις του.
