Η μυρωδιά της φρέσκιας μπογιάς, της κόλλας και αυτή η ιδιαίτερη ατμόσφαιρα προσμονής των διοργανωτών λίγο πριν από τα εγκαίνια κρεμόταν στον αέρα κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας στην έκθεση «Δίασμα: Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου» που μόλις άνοιξε στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138.
Κι ενώ από τις πρώτες προθήκες που υποδέχονται τον επισκέπτη είναι φανερή η επιθυμία του ιδρύματος να αποτυπωθεί εδώ το έργο μιας σπουδαίας ζωής, το μάτι μας γρήγορα γοητεύεται από την ομορφιά των ενδυμάτων που στέκονται επάνω στις «κούκλες» άριστα διατηρημένα, των παπουτσιών που μοιάζει να ισορροπούν στον τοίχο, των χαριτωμένων αξεσουάρ που συμπληρώνουν τη μόδα κάθε εποχής. Η έμπνευση των μοντέρνων σχεδιαστών, το βλέπεις, έχει τις ρίζες της στο παρελθόν, ακόμη κι αν οι ίδιοι δεν το συνειδητοποιούν ευθέως. Οπως άλλωστε έχει δείξει η Ιωάννα Παπαντωνίου μέσω μιας παλαιότερης έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη («Ντουλαμάς ο μεγαλοπρεπής», 2019), οι παραλλαγές ενός χαρακτηριστικού παραδοσιακού ενδύματος, μέσω μιας δημιουργικής διαδικασίας, φθάνουν έως τους πιο επιδραστικούς fashion designers του 20ού αιώνα.
Ηδη, όμως, από τη συνέντευξη Τύπου ήταν φανερό πως κύριος σκοπός των διοργανωτών ήταν να συμπυκνώσουν σε αυτή την ιστορική έκθεση την 50χρονη δραστηριότητα του ιδρύματος. Η λέξη που περνούσε από στόμα σε στόμα ήταν «όραμα». Αφορούσε κυρίως την ενδυματολόγο και σκηνογράφο Ιωάννα Παπαντωνίου –αν και δεν ήταν παρούσα– και το πλούσιο έργο της, την προσφορά, τον ενθουσιασμό, τη διορατικότητα και τη φιλοσοφία της ζωής της.
Στα 88 της χρόνια, η κ. Παπαντωνίου έχει πολλές πρωτιές: πρώτη γυναίκα σκηνογράφος στο Εθνικό Θέατρο, η πρώτη που με τα κοστούμια της πήγε στην Επίδαυρο. Πρωτοπόρος και στη σύλληψη της μοντέρνας σκέψης ότι στο ένδυμα μορφοποιείται ένα πλέγμα διαδικασιών, σχέσεων, ιδεών που καθορίζονται και καθορίζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες και βεβαίως την τέχνη. Ηταν όμως και εκείνη που, μολονότι επί δεκαετίες όργωσε την ελληνική επαρχία συγκεντρώνοντας και διασώζοντας πολύτιμο λαογραφικό υλικό, δήλωσε: «Δεν μπορούμε να παραμείνουμε μόνον στις καραγκούνες», διευρύνοντας το πεδίο της έρευνάς της.
Ετσι, παράλληλα με τις λαϊκές φορεσιές, η αγάπη της για τη σύγχρονη μόδα πρόσφερε πολλούς ακόμη θησαυρούς στη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου (ΙΒΠ) –πρώην Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα «Β. Παπαντωνίου»–, το οποίο φέτος γιορτάζει μισό αιώνα ζωής. Ιδρύθηκε το 1974 από την Ιωάννα Παπαντωνίου στη μνήμη του πατέρα της, Βασιλείου. Σκοπός του ιδρύματος είναι η έρευνα, καταγραφή, μελέτη, διάσωση και διάδοση του νεότερου ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού εν γένει και σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις του. Στεγάζεται στην οικία του Β. Παπαντωνίου, που τροποποιήθηκε σε μουσείο το 1981.
Οι παραλλαγές ενός χαρακτηριστικού παραδοσιακού ενδύματος, μέσω μιας δημιουργικής διαδικασίας, φθάνουν έως τους πιο επιδραστικούς fashion designers του 20ού αιώνα.
Με αφορμή λοιπόν τη συγκεκριμένη επέτειο, και παράλληλα με την ελπίδα ότι αυτή η έκθεση που συνδιοργανώνεται με το Μουσείο Μπενάκη θα παρακινήσει όποιους χρειάζεται ώστε να δημιουργηθεί ένα μελλοντικό μουσείο μόδας, πλέχτηκε το νήμα της αφήγησης που διατρέχει την έκθεση. Οπως χαρακτηριστικά είπε η πρόεδρος του ΙΒΠ Γεωργία Κρητικού-Σαμαρά, «με την έκθεση δείχνουμε τις ικανότητες, τις γνώσεις, την πλούσια συλλογή μας και σηματοδοτούμε το σημείο στο οποίο έχουμε φτάσει. Επεται η συνέχεια με κάτι μεγαλύτερο, για το οποίο έχουμε ξεκινήσει την προετοιμασία».
Ο τίτλος «Δίασμα» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «διάζομαι» που σημαίνει «διασυνδέομαι», και αναφέρεται στα διασίδια, τα στημόνια του αργαλειού που υφαίνει εντέλει τον ελληνικό πολιτισμό. Η έκθεση απλώνεται σε περισσότερα από 1.200 τ.μ. και παρουσιάζει περίπου 150 εκθέματα – από αρχειακό υλικό του ιδρύματος έως τα πολύτιμα αντικείμενα και ρούχα των συλλογών, σπάνιες τοπικές φορεσιές και μοναδικά ενδύματα της ελληνικής και διεθνούς μόδας· από το επετειακό τσαντάκι του οίκου Callista έως το ταρτάν αδιάβροχο Βίβιεν Γουέστγουντ.
Η έκθεση οργανώνεται σε δύο μέρη: Το πρώτο αφηγείται την ιστορία του ΙΒΠ και καλεί το κοινό να γνωρίσει τα πρώτα του βήματα στο Ναύπλιο στην αυγή της Μεταπολίτευσης και τη δημιουργία ενός πρωτοποριακού μουσείου μέσα από αρχιτεκτονικά σχέδια, μακέτες εκθέσεων, φωτογραφίες, καταλόγους και άλλα αναμνηστικά από τη λειτουργία του.
Το δεύτερο μέρος, «Σκέψεις και ιδέες για το αυριανό Μουσείο Μόδας…», διαρθρώνεται σε έξι ενότητες, παρουσιάζοντας όλα όσα χωρούν στο όραμα της Ιωάννας Παπαντωνίου για ένα Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος, χωρίς στενό εθνογραφικό και λαογραφικό χαρακτήρα. Η μόδα είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, αλληλένδετο τμήμα της ποπ κουλτούρας και κοινωνικό φαινόμενο άξιο ερευνητικής μελέτης.
«Δίασμα», Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, έως 12 Ιανουαρίου.
