NICOS P. MOUZELIS & DIMITRI A. SOTIROPOULOS
Global Governance and Social Democracy: Between Neoliberal and Authoritarian Capitalism
εκδ. Bloomsbury Press, London, 2024
σελ. 120
Σε έναν πολυπολικό κόσμο, είναι εφικτό, εκτός από ευκταίο, ένα νέο πλαίσιο παγκόσμιας διακυβέρνησης; Αν ναι, τι μορφή θα μπορούσε να λάβει; Και σε αυτό το νέο πλαίσιο, η σοσιαλδημοκρατία τι είναι σε θέση να εισφέρει; Αυτά είναι τα βασικότερα ερωτήματα που τίθενται στο νέο βιβλίο του Νίκου Π. Μουζέλη, ομότιμου καθηγητή Κοινωνιολογίας στο LSE, και του Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλου, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στις περίπου 120 σελίδες του βιβλίου προφανώς και δεν είναι δυνατόν να δοθούν πλήρεις απαντήσεις σε τόσο πολυσύνθετα ερωτήματα. Ωστόσο, οι δύο συγγραφείς αποπειρώνται να αναπτύξουν ένα ενδιαφέρον επιχείρημα –που χωράει πολλή συζήτηση βέβαια–, το οποίο αρθρώνεται ως εξής:
Α) Ο παγκόσμιος καπιταλισμός, παρά τις σοβαρές του κρίσεις, δείχνει χωρίς αντίπαλο. Ελλείψει εναλλακτικής, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στα επιμέρους χαρακτηριστικά που εντοπίζονται στις διάφορες παραλλαγές του, όπως αυτές αποτυπώνονται στη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του (ΗΠΑ), στην πιο αυταρχική (Κίνα) και στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική παραλλαγή. Οι συγγραφείς δεν θεωρούν ότι πρόκειται να συγκλίνουν οι τρεις αυτές εκδοχές σε ένα κοινό υπόδειγμα, διότι η διαφορετική λογική καθενός υποσυστήματος είναι ενισχυτική των υπολοίπων.
Β) Η επέκταση της κινεζικής επιρροής στην Ασία, στην Αφρική και στον Ειρηνικό καθιστά αναγκαία μια νέα εξισορρόπηση που θα εδράζεται σε ένα σύστημα τριμερούς παγκόσμιας διακυβέρνησης από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Γ) Στην εποχή μάλιστα των πολυκρίσεων και της παγκόσμιας κοινωνίας της διακινδύνευσης, οι προκλήσεις της ανθρωπότητας απαιτούν εκ των πραγμάτων (βλέπε πανδημική κρίση) ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ των τριών μεγάλων παικτών. Σε αυτό το σχήμα, η Ευρώπη, ελλείψει κοινής πολιτικής στην άμυνα και στην ασφάλεια, μπορεί να διαδραματίσει τον ρόλο του «καλοπροαίρετου» διαμεσολαβητή μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, αξιοποιώντας την ήπια ισχύ της. Και εδώ υπεισέρχεται η σημασία της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας –όπως αυτή αποτυπώνεται στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο– που μπορεί να συμβάλει στον εξανθρωπισμό της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού.
Δ) Η μετάβαση της σοσιαλδημοκρατίας του 21ου αιώνα από το εθνικό επίπεδο στο μετα-εθνικό («Σοσιαλδημοκρατία 2.0») είναι η αναγκαία προϋπόθεση που κατά τους συγγραφείς θα σηματοδοτήσει την αναδίπλωση της νεοφιλελεύθερης παρεκτροπής της. Με δεδομένη μάλιστα την ευνοϊκή συνθήκη που ανέκυψε κατά την πανδημική κρίση, το αίτημα για «επιστροφή του Κράτους» στη χάραξη της οικονομικής πολιτικής εξελίχθηκε σε κοινό μοτίβο και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Η θέση των συγγραφέων, ότι όχι μόνο δεν τίθεται ζήτημα «κινεζοποίησης» ή πλήρους «αμερικανοποίησης» του παγκόσμιου καπιταλισμού αλλά ότι η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία μπορεί να αποτελέσει δύναμη εξανθρωπισμού της παγκοσμιοποίησης, έχει ισχυρό αντίλογο. Ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς («Capitalism, Alone», 2019), για παράδειγμα, έχει υποστηρίξει ότι υπάρχει το ενδεχόμενο –αν δεν ληφθούν ριζοσπαστικά μέτρα αναδιανομής του πλούτου και της ισχύος στο εσωτερικό των τριών μεγάλων παικτών– μιας πορείας σύγκλισης του «πολιτικού» καπιταλισμού της Κίνας με τον φιλελεύθερο – «αξιοκρατικό» καπιταλισμό των ΗΠΑ προς τον «πλουτοκρατικό καπιταλισμό». Βασικό του γνώρισμα θα είναι η ενοποίηση της πολιτικής με την οικονομική ισχύ.
Η έκθεση Ντράγκι υπενθυμίζει πόσο δρόμο ακόμη έχει να διανύσει η Ευρώπη, ώστε να είναι σε θέση να επιτελέσει ρυθμιστικό ρόλο.
Οσον αφορά την υπόθεση ότι η «επιστροφή του κράτους» μετά την πανδημική κρίση θα σημάνει και την ενίσχυση της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας, υπάρχουν επίσης ισχυρές αντενδείξεις. Για παράδειγμα, έχει καταδειχθεί αλλού ότι η μετατροπή ορισμένων κρατών σε κεντρικούς οικονομικούς δρώντες μέσω των μαζικών επενδύσεων που πραγματοποιούν τα κρατικά ταμεία εθνικού πλούτου στην παγκόσμια οικονομία όχι μόνο δεν αντιβαίνει στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, αλλά αντιθέτως ευνοείται από αυτή και συμβάλλει μάλιστα στον βαθύ εκχρηματισμό των οικονομιών (financialization).
Καταληκτικά, όσο λογική φαίνεται η κεντρική ιδέα του βιβλίου –ότι η αντιμετώπιση των σύγχρονων διακινδυνεύσεων απαιτεί μια νέα εξισορρόπηση των τριών υποσυστημάτων του παγκόσμιου καπιταλισμού– άλλο τόσο χρειάζεται να διερευνηθούν περαιτέρω κρίσιμες πτυχές του επιχειρήματος. Η έκθεση Ντράγκι, άλλωστε, μας υπενθυμίζει πόσο δρόμο ακόμη έχει να διανύσει η «σοσιαλδημοκρατική» Ευρώπη ώστε να είναι σε θέση να επιτελέσει τον ρυθμιστικό ρόλο που της αποδίδουν οι Μουζέλης και Σωτηρόπουλος στο παγκόσμιο στερέωμα.
*Ο κ. Θανάσης Κολλιόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης (ΕΚΠΑ).
