Πόσο διαφορετικά μηνύματα μπορεί να εκπέμψει μια πολυκατοικία της δεκαετίας του ’50 όταν δίπλα σου έχεις διαφορετικούς συνοδοιπόρους. Από τη μια έναν άνθρωπο 85 ετών, που ήταν πολύ νέος όταν αυτά τα κτίρια υψώνονταν και από την άλλη έναν έφηβο 18 ετών, που βλέπει τις πολυκατοικίες αυτές σαν αστική αρχαιολογία. Οι έννοιες του καινούργιου και του παλιού συγχέονται, όπως ρευστές είναι και οι εντυπώσεις που μπορεί να προκαλέσει ένα καλοσχεδιασμένο κτίριο κατοικιών που μετράει 65 με 75 χρόνια ζωής.
Παρατηρώ με ιδιαίτερη προσοχή, και συχνά με δέος, τις μεσοαστικές (και ορισμένες μεγαλοαστικές) πολυκατοικίες που χτίστηκαν στην Αθήνα μετά τον πόλεμο και πριν από το 1960. Είναι μια ιδιαίτερη γενιά κτιρίων με αποκλίσεις βεβαίως και ειδικές κατηγορίες, ανάλογα με τη χρήση των υλικών, την άνεση των εισόδων, την οργάνωση της πρόσοψης. Αλλά υπάρχει ένας κοινός τόπος: μια πολυκατοικία του ’50 έχει ένα ύφος που δεν σε ξεγελάει.
Αναρωτιέμαι πώς θα αντιμετωπίσουν οι μελλοντικές γενιές τις πολυκατοικίες αυτές στη Βασιλίσσης Σοφίας, στα Ανάκτορα, στο Κολωνάκι, στη Φωκίωνος Νέγρη, στην Κυψέλη, στην Πατησίων, στα Εξάρχεια, στη Νεάπολη, στην Ακαδημίας, στο Σύνταγμα, στο Παγκράτι… Τέλος δεν έχει ο κατάλογος, αλλά ας πούμε ότι πολλές από τις πολυκατοικίες με υπογραφή γνωστού αρχιτέκτονα είχαν χτιστεί σε αυτό το αστικό κομμάτι της Αθήνας. Πώς θα στέκεται κανείς μπροστά σε μια πολυκατοικία του 1954, π.χ., το έτος 2054; Πώς θα νιώθει κανείς την Αθήνα με τόσες αιωνόβιες και υπεραιωνόβιες πολυκατοικίες του 20ού αιώνα;
Στην οδό Ηπείρου 6, πολύ κοντά στην Πατησίων, στάθηκα να παρατηρήσω την πολυκατοικία που υπάρχει σε αυτό το σημείο. Είναι μια πολυκατοικία που είχε αποπερατωθεί το 1958 σε σχέδια του πολυπράγμωνος αρχιτέκτονα Αντώνη Κιτσίκη (1924-2004), υιού του σημαντικού αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1893-1969). Ο Αντώνης Κιτσίκης, με μεγάλη παραγωγή πολυκατοικιών και άλλων κτιρίων στα χρόνια του ’50 και του ’60, έβγαζε και το περιοδικό «Αρχιτεκτονική» (1957-1973). Στις πολυκατοικίες του, όπως και στην περίπτωση της Ηπείρου 6, είχε υιοθετήσει μια αναγνωρίσιμη τυπολογία διακοσμητικών στοιχείων και υλικών, που σήμερα παραπέμπουν ευθέως στην περίοδο 1955-1965.
Ερχονται στον νου διαφημίσεις ζωντανής μουσικής στα «Αστέρια» και στην Argentina, οικιακού εξοπλισμού και μπίρας Φιξ, απορρυπαντικών Dal και αφρόλουτρων «Φαμάρ», γάλακτος «Αλπεις» και βουτύρου Κερκύρας, αποσμητικών Mum και οδοντόκρεμας Kolynos, όπως τις έβλεπαν τότε οι Αθηναίοι στο καινούργιο περιοδικό «Εικόνες», στη «Γυναίκα», στον «Ταχυδρόμο» ή στο «Ρομάντσο». Στο θέατρο Χορν και Λαμπέτη, στο σινεμά όλο το Χόλιγουντ και μαζί η Μπριζίτ Μπαρντό, η Σοφία Λόρεν ή ο Βιτόριο Γκάσμαν. Στην «Καθημερινή» σε συνέχειες ο «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Μπόρις Παστερνάκ (το «απαγορευμένον σοβιετικόν μυθιστόρημα») και η «Μελίσσα» της Τέιλορ Κάλντγουελ. H Αθήνα του 1958 υποδεχόταν τη μοντέρνα ζωή. Και οι πολυκατοικίες αυτές ήταν η μοντέρνα ζωή. Χτιζόταν τότε η νέα «Μεγάλη Βρεταννία», είχε αρχίσει και η ανέγερση του «Χίλτον», στο Σύνταγμα διαφημίσεις αεροπορικών εταιρειών.
Μαζί με όλο αυτό το αισθητικό σύμπαν στο οποίο είναι βουτηγμένες αυτές οι πολυκατοικίες, έρχεται και ένα ερώτημα: θα γίνουν κάποτε «πολιτιστική κληρονομιά» αυτά τα κτίρια, θα αγαπηθούν, θα γραφτούν κείμενα για τη συναισθηματική θωράκισή τους; Ολο το γραφιστικό ντιζάιν γύρω από τη δεκαετία του ’50, τα χρώματα, οι είσοδοι, οι γραμματοσειρές και οι αριθμοί, τα πόμολα και μαζί η μόδα και τα αυτοκίνητα, είναι για την Αθήνα ένα ξεχωριστό κεφάλαιο. Κάθε κτίριο και μια ιστορία ανθρώπων.
