Γιοκοχάμα, 1990. Η σπουδαία Αμερικανίδα τζαζ τραγουδίστρια Ελεν Μέριλ ανεβαίνει στη σκηνή του κλαμπ Bird, ξεκινώντας μία από τις πολλές συναυλίες της στην αγαπημένη της Ιαπωνία. Λαμπερή και κομψή στα 61 της, σαν κινηματογραφική σταρ, κάνει τη σκηνή να φωτίζεται με την παρουσία, την κίνηση, τη φωνή και την ερμηνεία της. Καταφέρνει να φωτίζει ακόμη και σήμερα την οθόνη του υπολογιστή, σε ένα βίντεο του YouTube που περιλαμβάνει όλη την παράσταση, ένα σπάνιο εύρημα, εκλεκτικό προϊόν εγχώριας τηλεοπτικής παραγωγής με ατόφιο το χρώμα και την αίσθηση της εποχής και διάχυτη την αγάπη των Γιαπωνέζων για την τζαζ.
Στην αρχή της διάρκειας μιας ώρας ταινίας, η Μέριλ εμφανίζεται σε κοντινό πλάνο και ευχαριστεί το τοπικό κοινό που την τιμά (η συναυλία συνοδεύει την απονομή ενός βραβείου), θυμίζει πως θα παίξει εκτός από κάποια κλασικά «παλιά αγαπημένα» τραγούδια και μερικά από τον νέο της δίσκο με τον Σταν Γκετζ. Στο τέλος του σύντομου μηνύματος αποχαιρετά μιλώντας γιαπωνέζικα με απόλυτη φυσικότητα – άλλωστε, είχε ζήσει σχεδόν για μια δεκαετία στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, από τα μέσα του ’60 έως του ’70, αποκτώντας εκεί ένα αφοσιωμένο κοινό.
Στην πατρίδα της, Νέα Υόρκη, είχε φτάσει πολύ ψηλά, πολύ γρήγορα. Στα τέλη του ’40, ήταν εκεί όταν γεννήθηκε η μοντέρνα τζαζ, όταν έφηβη πήγαινε στο Club 845 και έβλεπε μεγάλους μουσικούς, ανάμεσά τους και ο πιανίστας Μπαντ Πάουελ, για τον οποίο τραγούδησε πρώτη φορά επαγγελματικά μόλις στα 16 της. Λέγεται πως εκείνος, όταν άκουσε την ερμηνεία της, σταμάτησε τη μουσική και την κοίταξε έκπληκτος, μορφάζοντας απορημένος.
Η μεγάλη της τέχνη έλαμψε το 1954, όταν 22 ετών ηχογράφησε τον πρώτο της δίσκο δίπλα στον αδικοχαμένο γίγαντα της τζαζ τρομπέτας, τον ανεπανάληπτο Κλίφορντ Μπράουν, ο οποίος θα έφευγε πρόωρα από τη ζωή δύο χρόνια αργότερα σε τροχαίο. Με την παραγωγή να έχει το μαγικό άγγιγμα του Κουίνσι Τζόουνς ο δίσκος έγινε κλασικός, ένα από τα αριστουργήματα της τζαζ ανθολογίας. Με ένα από τα εμβληματικά τραγούδια εκείνου του δίσκου, το «You’d be so nice to come home to» ξεκινάει και το βίντεο της συναυλίας στη Γιοκοχάμα το 1990, με τη φωνή της Μέριλ να συνοδεύει πλάνα από τη γέφυρα της πόλης και τα φώτα της να αντικατοπτρίζονται στο νερό. Η εικόνα της τραγουδίστριας είναι απούσα –ακούγεται μόνο το γρέζι της φωνής της– και για δύο λεπτά, όσο κρατάει το κομμάτι, το νυχτερινό, κρύο βιομηχανικό τοπίο γίνεται συγκινητικό.
Στη συνέχεια η κάμερα μπαίνει στο «Bird», ανεβαίνει στη σκηνή και μαγνητίζεται για μια ολόκληρη ώρα από τη σκηνική της παρουσία. Σε μια αλέγρα εκδοχή του «Come rain or shine» με τον ρυθμό να θυμίζει Βραζιλία, όταν κάνει κάποιο παιχνίδι με τη μελωδία ή το μέτρο, χαμογελά στο κοινό σαν ταχυδακτυλουργός που μόλις του έδειξε ένα εντυπωσιακό τρικ, ενώ σε μια αργόσυρτη εκτέλεση του «Υou and the night and the music» δείχνει πόσο υποβλητική μπορεί να είναι στις μπαλάντες. Στο «It don’t mean a thing» του Ντιουκ Ελινγκτον το τζαζ τρίο του πιανίστα (και συζύγου της) Τόρι Ζίτο επιδίδεται σε αυτοσχεδιασμούς, με τον έμπειρο Καναδό ντράμερ Τέρι Κλαρκ και έναν ντροπαλό, νέο λευκό μπασίστα ονόματι Νεντ Μαν να τα καταφέρνουν περίφημα.
Στο δεύτερο σκέλος της συναυλίας, ανάμεσα σε άλλες κλασικές συνθέσεις, η Μέριλ τραγουδά ένα θέμα του Φρανκ Σινάτρα, το «I’m a fool to want you», που είχε ηχογραφήσει με την ορχήστρα του Τζιλ Εβανς το 1956 στη Νέα Υόρκη. Τώρα, 33 χρόνια μετά, στην άλλη άκρη της Γης, η ερμηνευτική της δύναμη είναι ακόμα φρέσκια, νεανική και ακαταμάχητη.
Το σετ, αφού προηγηθεί ένα σπαρακτικό «Everytime you say goodbye», κλείνει με ένα ακόμα «παλιό αγαπημένο» ποτισμένο με βραζιλιάνικο ρυθμό, το «My favourite things», που στο τέλος αλλάζει στο θέμα του «Music makers», μνημονεύοντας εκείνο τη συγκλονιστική σύμπραξη που είχε κάνει η Μέριλ το 1986 με δύο μεγάλους μουσικούς, τον σαξοφωνίστα Στιβ Λέισι και τον πιανίστα Γκόρντον Μπεκ.
Κάποτε στην Αθήνα
Κάπου μιάμιση δεκαετία αργότερα, στην Αθήνα, στο Jazz Upstairs, είχαμε την τύχη να δούμε ζωντανά μια άλλη μεγάλη Αμερικανίδα τραγουδίστρια που θυμίζει την Ελεν Μέριλ σε πολλά (στην έλλειψη ακαδημαϊκής παιδείας, στο σπάνιο καλλιτεχνικό χάρισμα, την ανεπιτήδευτη αυθεντικότητα, την επιλογή της τέχνης και της μουσικής έναντι της φήμης ή της εμπορικής επιτυχίας) – τη Σίλα Τζόρνταν.
Οταν, στο τέλος της αξέχαστης εκείνης παράστασης –ένα ντουέτο με τον μπασίστα Kάμερον Μπράουν– κάποιοι θαυμαστές την πλησιάσαμε, αναφέρθηκε η Μέριλ και πόσο θα θέλαμε να τη δούμε στη χώρα μας. Εκείνη απάντησε με πάθος: «Θα είστε πολύ τυχεροί αν αυτό συμβεί! Η Ελεν είναι μια ντίβα». Η Ελεν Μέριλ, η κομψή, ιδιοσυγκρασιακή ντίβα με την κροατική καταγωγή που κατέκτησε την Αμερική και τον κόσμο, η κορυφαία λευκή ερμηνεύτρια της τζαζ, έκλεισε τον Ιούλιο που πέρασε τα 94 της χρόνια.
