Μάλλον είναι μοιραίο αυτό το έργο τέχνης να το ανακαλύπτει το κοινό του όποτε βγαίνει στο φως. Και να το χαιρόμαστε ως πολύτιμο εύρημα, επειδή είναι ελάχιστες οι φορές που του δίνεται η δυνατότητα να αναρτηθεί σε εκθεσιακό χώρο, ίσως και εξαιτίας του μνημειακού χαρακτήρα του: Μια οριζόντια επιτοίχια σύνθεση (φρίζα) μήκους σχεδόν 12 μέτρων που αποτελείται από πέντε επιμέρους συνθέσεις ύψους 2 μέτρων, ζωγραφισμένη σε ύφασμα, και όχι χαραγμένη σε ξύλο, όπως η γνωστή δουλειά του χαράκτη Τάσσου. Μια τέτοια σπάνια ευκαιρία θα αποτελέσει η έκθεση που διοργανώνεται στο Τελλόγλειο Ιδρυμα με τίτλο «Σικελιώτης / Τάσσος: Μια φιλία με κοινές ρίζες», η οποία εγκαινιάζεται στο τέλος Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη.
«Η καλλιέργεια του καπνού» είναι από τα έργα που, όπως λένε οι επιμελητές, «μπορεί να τινάξει στον αέρα μια ολόκληρη έκθεση» τραβώντας πάνω του όλη την προσοχή. Μουσειολογικά χρειάζεται χώρο για να «αναπνεύσει», και χρειάζεται επίσης χρόνο ώστε να μπορέσουν οι θεατές να ακολουθήσουν βήμα βήμα, μέτρο μέτρο, την ιστορία που αφηγείται. Οι εργασίες της καλλιέργειας και επεξεργασίας του καπνού σε όλα της τα στάδια και σε πολλαπλά επεισόδια (το φύτεμα, το μάζεμα, το βελόνιασμα, το λιάσιμο και το δεμάτιασμα του καπνού) καταλαμβάνουν σχεδόν ολόκληρη τη ζωγραφική επιφάνεια.
Το έργο που φιλοτεχνήθηκε το 1960 με παραγγελία της εταιρείας «Παπαστράτος» για το περίπτερο του Εθνικού Οργανισμού Καπνού στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης και τοποθετήθηκε στη συνέχεια στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου του Εθνικού Οργανισμού Καπνού Δυτικής Θεσσαλονίκης, υπογράφεται από τον Τάσσο (Αλεβίζο) και τη σύντροφό του Λουκία Μαγγιώρου. Συμπληρώνεται από την προπαρασκευαστική μακέτα, την οποία είδαμε στην αναδρομική έκθεση του Τάσσου, στο Μουσείο Μπενάκη το 2015 (επιμέλεια έκθεσης: Ειρήνη Οράτη), με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση του καλλιτέχνη. Για τον κατάλογο της συγκεκριμένης έκθεσης η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης Αννυ Μάλαμα συνέταξε ένα κατατοπιστικότατο κείμενο αναφορικά με τη διαδρομή της φρίζας μέσα στον χρόνο, πορεία που δεν υπήρξε ποτέ εύκολη για αυτό το εν πολλοίς άγνωστο και ξεχασμένο έργο. Η παραγγελία, και η δημιουργία του στις αρχές της δεκαετίας του 1960, λέει πολλά για την ιστορία του ελληνικού καπνού, και γίνεται μάρτυρας της άγνωστης σχέσης τσιγάρου και καλών τεχνών στην Ελλάδα, η οποία χρειάζεται ξεχωριστή έρευνα. Με το έργο ο Τάσσος «συστήνει» κατά κάποιο τρόπο τους εργαζόμενους στα προβιομηχανικά στάδια της καλλιέργειας και επεξεργασίας του καπνού σε εκείνους που δουλεύουν στο εργοστάσιο. Με άλλα λόγια, οι εργάτριες και οι εργάτες της καπναποθήκης συναντούν σε αυτό το διακοσμητικό σύνολο εκείνες και εκείνους που εργάζονται στα χωράφια.
Το έργο φιλοτεχνήθηκε το 1960 με παραγγελία της εταιρείας «Παπαστράτος» για το περίπτερο του Εθνικού Οργανισμού Καπνού στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης.
Μέχρι την άνοιξη του 2012, η ζωγραφική σύνθεση βρισκόταν τοποθετημένη στον χώρο υποδοχής της λεγόμενης «κόκκινης καπναποθήκης» στο εργοστάσιο του Οργανισμού Καπνού της Θεσσαλονίκης. Τα πέντε μέρη της και η μακέτα μεταφέρθηκαν με απόφαση του τότε υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης για φύλαξη και συντήρηση στα εργαστήρια της Εθνικής Πινακοθήκης τον Μάιο εκείνης της χρονιάς. Το έργο εντάχθηκε στις συλλογές της Πινακοθήκης, όπως προβλέπει ο νόμος όταν ένας δημόσιος οργανισμός –εν προκειμένω ο Εθνικός Οργανισμός Καπνού– καταργείται.
Οι εργασίες συντήρησης ολοκληρώθηκαν 5 μήνες αργότερα και το έργο, μετά την έντονη αντίδραση του Πανελλήνιου Συνδέσμου Βιομηχανιών Μεταποίησης και Εταιρειών Εμπορίας Καπνού και σειρά δημοσιευμάτων στον Τύπο, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη τον Φεβρουάριο του 2013. Σκοπός ήταν στο εξής να εκτίθεται στον χώρο του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, τουλάχιστον μέχρι να λυθούν τα προβλήματα αποκατάστασης και χρήσης του κτιρίου της καπναποθήκης. Τον ίδιο μήνα που έφτασε στην πόλη το έργο παρουσιάστηκε στο μουσείο και έκτοτε φυλασσόταν στις αποθήκες του απ’ όπου θα ξαναβγεί με τη μακέτα του για την έκθεση του Τελλογλείου.
Οπως εύστοχα σημειώνει η κ. Μάλαμα στην έρευνά της, μπορεί η ζωγραφική σύνθεση να υπέστη κάμποσες μετακινήσεις μάλλον ασυντόνιστες, αλλά συντηρήθηκε με προσοχή και επιπλέον η συζήτηση που προκλήθηκε γύρω από το ζήτημα της «ανακάλυψής» της, έδωσε ώθηση για έρευνα σχετικά με το ίδιο και την ιστορία του, χάρη και στη μέριμνα της Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος.
