Είναι αδύνατον να μη νιώσεις έντονα συναισθήματα μπαίνοντας στην αίθουσα 8 του δευτέρου ορόφου στο κτίριο «Natalie Bell» της Tate Modern, εκεί όπου κατ’ αρχήν μας κατηύθυνε χθες η επικεφαλής επιμελήτρια της Δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου Κέιτι Γουάν στην ξενάγησή της. Δεν είναι κατά τη γνώμη μου μόνο ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας – άλλωστε ο Βλάσης Κανιάρης, ένας από τους καλλιτέχνες που παρουσιάζονται, υπήρξε κατ’ αρχάς Ευρωπαίος και μετά Ελληνας καλλιτέχνης, αφού έζησε εξορισμένος από τον τόπο του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ούτε είναι μόνο χαρά για την αναγνώριση της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής.
Είναι όμως σίγουρα βαθιά συγκινητικό γιατί σε ένα σύγχρονο, εντυπωσιακό μουσείο, με μια μόνιμη συλλογή αποτελούμενη από σπουδαία έργα σύγχρονης τέχνης, απέναντι στο μνημειώδες γλυπτό του Γιόζεφ Μπόις που αναφέρεται στον εθνικισμό της πατρίδας του «Lightning with Stag in its Glare» (1958-85), η ευαλωτότητα της γλυπτικής εγκατάστασης «Πιθανό Φόντο» (1972) του Βλάση Κανιάρη, μέρος της Συλλογής Δασκαλόπουλου, μας επαναφέρει στην ανθρώπινη κλίμακα. Αποτελούμενο από φυσικά αντικείμενα και υλικά οικοδομής ή συσκευασίας, το έργο τοποθετεί την αταξία αλλά και την τρυφερότητα, τον αυθορμητισμό και μαζί την αγωνία της φτωχικής, σκληρής, μεταπολεμικής ζωής στην Ελλάδα στην αίθουσα Artist and Society του μουσείου. Εδώ ο Κανιάρης και ο Μπόις «σκαλίζουν» με τα έργα τους τα συλλογικά τραύματα της Ευρώπης καταδεικνύοντας το πολιτικό δυναμικό της τέχνης.
Από χθες, δύο χρόνια μετά την ανακοίνωση της δωρεάς, η ιδιωτική Συλλογή Δασκαλόπουλου έγινε δημόσιο αγαθό. Με ένα πολυπληθές κοινό δημοσιογράφων, επαγγελματιών της τέχνης και επισκεπτών από όλο τον κόσμο, άνοιξαν οι πόρτες ώστε το κοινό να δει πάνω από 110 έργα από 53 καλλιτέχνες (θα ακολουθήσουν ακόμη 15 έργα μέχρι το τέλος του χρόνου) στις Tate Modern, Tate Britain και Tate St Ives. Επιπλέον, ως ένας από τους μεγαλύτερους τροφοδότες διεθνών καλλιτεχνικών εκθέσεων μέσω δανείων, η Tate θα διαθέσει τη δωρεά σε μουσεία και γκαλερί ανά τον κόσμο και αρκετά έργα πρόκειται να ταξιδέψουν σε περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου τα επόμενα χρόνια.
Το μουσείο, ως ένας από τους μεγαλύτερους τροφοδότες διεθνών καλλιτεχνικών εκθέσεων μέσω δανείων, θα διαθέσει τη δωρεά σε γκαλερί ανά τον κόσμο.
Οπως σχολίασε στην εισαγωγή της η κ. Γουάν, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και η ομάδα του έλαβαν υπόψη τους τις ιδιαιτερότητες και τη φυσιογνωμία του κάθε μουσείου, και δημιούργησαν μια «μικρή συλλογή» για τον κάθε αποδέκτη με σεβασμό στις υφιστάμενες συλλογές, στον χαρακτήρα τους και στους ίδιους τους καλλιτέχνες. Σύμφωνα με αυτή τη φιλοσοφία, δεν τέθηκαν καθόλου όροι στην αποδοχή της δωρεάς σε επίπεδο εκθέσεων ή παρουσίασης έργων. Αντίθετα, λόγω της φύσης της δημιουργούνται συμπράξεις και συνεργασίες μεταξύ των μουσείων, είτε σε επίπεδο πολιτιστικών ανταλλαγών (ΕΜΣΤ – Tate), είτε για κοινή συντήρηση και παρουσίαση (κοινή δωρεά Guggenheim – MCA Chicago).
Διασχίζοντας τις αίθουσες της Tate Modern για να φθάσουμε σε εκείνες που φιλοξενούσαν τα έργα της δωρεάς, δεν μπορούσα να μη θαυμάσω την εύστοχη μουσειολογική μελέτη, απόρροια πολύχρονης εμπειρίας στον τρόπο που στήνονται εικαστικές εκθέσεις υψηλών προδιαγραφών. Οι διάλογοι μεταξύ των έργων τέχνης γίνονταν αντιληπτοί από τους επισκέπτες χωρίς την ανάγκη παρεμβολής επιμελητικών εξηγήσεων.
Ο κατάλογος των καλλιτεχνών της Δωρεάς της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου περιλαμβάνει μεταξύ άλλων έργα της Μαρίνα Αμπράμοβιτς, της Λίντα Μπένγκλις, της Μόνα Χατούμ, της Ανα Μεντιέτα, της Κίκι Σμιθ, της Σίντι Σέρμαν, της Ρεμπέκα Χορν, της Σάρα Λούκας και πολλών άλλων καταξιωμένων καλλιτεχνών που ανήκουν στο διεθνές εικαστικό στερέωμα.
Στην περιήγησή μας θαυμάσαμε τις δουλειές καλλιτεχνών σαν του Τσίλντο Μιρέλες και τη γλυπτική εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας «Βabel» (2001), την αίθουσα που είναι αφιερωμένη στον Ντέιβιντ Χάμονς, τις εικονοκλαστικές εκδοχές της τέχνης του Μάρτιν Κιπενμπέργκερ και τις προκλήσεις του Ρόμπερ Γκόμπερ. Η ξενάγηση έκλεισε στην αίθουσα όπου προβάλλεται η εμβυθιστική βίντεο εγκατάσταση «Λοβός πνεύμονα» (2009) διάρκειας λίγο πάνω από δεκαπέντε λεπτά, μια απολαυστική εμπειρία για τον θεατή. Καθώς το έργο εξελίσσεται, τα πλάνα γίνονται πιο αφηρημένα, με λήψεις κάτω από το νερό σε ζωηρές αποχρώσεις του κόκκινου και άλλες σε λιβάδια με έντονα χρωματιστές τουλίπες. Η εγκατάσταση, η οποία περιλαμβάνει μαξιλάρια και ένα χαλί, ενθαρρύνει το κοινό να ξαπλώσει στο πάτωμα. Ετσι, ξαπλωμένοι είδαμε το έργο στο σύνολό του, με τα έντονα χρώματα να πλέκουν μια παρηγορητική «κουβέρτα» επάνω μας.
