Και όμως, η επιτυχία που είχαν τα διπλά εγκαίνια των εκθέσεων της Ρένας Παπασπύρου και της Μαρίας Λοϊζίδου στο Ελληνικό Κέντρο του Λονδίνου είναι απολύτως μετρήσιμη. To λονδρέζικο κοινό βγαίνοντας από το κτίριο του Κέντρου, στο πεζοδρόμιο της Πάντινγκτον Στριτ 16-18, στην καρδιά της πόλης, έκανε τις πρώτες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γράφοντας: «Ανακάλυψη!».
Σκέφτομαι ότι όσον αφορά το έργο της Ρένας Παπασπύρου, που παρουσιάζει εδώ μια αναδρομική έκθεση με δουλειά της από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα, η ανακάλυψη δεν αφορά μόνο μία από τις σημαντικότερες μεταπολεμικές καλλιτέχνιδες της Ελλάδας, η οποία εκθέτει για πρώτη φορά στο Λονδίνο. Ανακάλυψη είναι επίσης ότι με τα «Επεισόδια στην ύλη», τις «Εικόνες της ύλης» ή το «Μικρό δειγματολόγιο από το τοπίο της πόλης», τα χρώματα της Μεσογείου –οι ώχρες, τα κεραμιδιά, τα γαλάζια– αλλά επίσης τα υλικά –τα ευτελή και ανακυκλώσιμα χαρτιά, ξύλα, αλουμίνια, όλα τα αστικά κατάλοιπα– αναγνωρίζονται ως συνθετικά στοιχεία μιας πρωτεύουσας του Νότου.
Και ακόμη σπουδαιότερο, χάρη στα συγκεκριμένα έργα, που κατά μεγάλο μέρος βασίζονται σε αποτοιχίσεις κατοικιών υπό κατεδάφιση, οι Λονδρέζοι φιλότεχνοι θα ανακαλύψουν την οικεία σχέση που έχει ο Νότος με τον δημόσιο χώρο και το πώς οι πόλεις μάς επιτρέπουν να προβάλλουμε επάνω τους τις προσωπικές μας ιστορίες και γεωγραφίες.
Στα έργα της Παπασπύρου, οι θεατές θα ανακαλύψουν την οικεία σχέση που έχει ο Νότος με τον δημόσιο χώρο.
«Στο Λονδίνο δεν θα μπορούσε ποτέ να δουλέψει ένας καλλιτέχνης με αυτό τον τρόπο, επειδή η αποτοίχιση απλώς απαγορεύεται», εξηγεί η Νάγια Γιακουμάκη, διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου. Φέτος, για δεύτερη φορά –η αρχή έγινε πέρυσι με την έκθεση έργων του Βλάση Κανιάρη– η κ. Γιακουμάκη αποδεικνύει ότι μπορεί να ανανεώσει τον πολιτιστικό χαρακτήρα του Κέντρου, συστήνοντας ταυτόχρονα τη σύγχρονη ελληνική τέχνη σε μια πρωτεύουσα της διεθνούς καλλιτεχνικής σκηνής. Η Ρένα Παπασπύρου με τη μακρά και παραγωγική διαδρομή της και η νεότερη αλλά επίσης αναγνωρισμένη Μαρία Λοϊζίδου εκπροσωπούν δύο διαφορετικές γενιές εικαστικών που διερευνούν τις έννοιες της ενσωμάτωσης στη σύγχρονη αστική εμπειρία και του ανήκειν, συνδυάζοντας ιδιοσυγκρασιακά το βίωμα με το φαντασιακό.
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι πριν κατέβει ο επισκέπτης τα σκαλιά που οδηγούν στον υπόγειο χώρο των περιοδικών εκθέσεων του Κέντρου, πρέπει να δει την αίθουσα από ψηλά, από το εσωτερικό «μπαλκόνι» του ισογείου. Τα 22 αντιπροσωπευτικά εργα, στην πλειονότητά τους μεγάλων διαστάσεων, εμπνέονται από την αρχιτεκτονική της γειτονιάς της Παπασπύρου στην Αθήνα. Γέννημα-θρέμμα του Παγκρατίου, χρησιμοποιώντας υλικά όπως τούβλα, πλακάκια, ψηφιδωτά και τμήματα παλιών τοίχων, ενισχύει τις φυσικές ρωγμές, τα βαθουλώματα και τα σημάδια με μολύβι και μπογιά για να δημιουργήσει υποβλητικές εικόνες, γλυπτά και εγκαταστάσεις. Τα έργα μεταφέρουν το βίωμα μιας πόλης ευμετάβλητης, άτακτης, φθαρτής. Το ταξίδι στα συνειρμικά τοπία που αναδύονται ενισχύεται από τις λεπτομέρειες που συγκρατούν οι τοίχοι. Είναι ένα πλούσιο πεδίο προβολής φαντασιακών εικόνων, που φέρει επάνω του αποσπάσματα από μικρές πληροφορίες τις οποίες ο θεατής πρέπει πλέον να δει από κοντά, ιδίως στο μεγάλων διαστάσεων έργο «Αγνωστη όψη» – σκόρπιες λέξεις περαστικών, αριθμοί τηλεφώνων, τυπογραφικά στοιχεία από τα φύλλα των εφημερίδων που χρησιμοποιήθηκαν στη διαδικασία αποκόλλησης, και ημερολογιακές εγγραφές που έγιναν από την εικαστικό. Από κοντά μπορεί επίσης να αισθανθεί πρωτίστως τη μεταμόρφωση που συντελείται μπροστά στα μάτια του όταν οι τσαλακωμένες λαμαρίνες ή οι πλάκες του μωσαϊκού, με την παρέμβαση ενός μαρκαδόρου ή ενός μολυβιού, γίνονται χαρτί ή ύφασμα όπου εγγράφονται εικόνες του υποσυνειδήτου.
Ευαίσθητη όμως και λεπταίσθητη είναι και η νέα δουλειά της Κύπριας καλλιτέχνιδος Μαρίας Λοϊζίδου, που παρουσιάζεται στο Ελληνικό Κέντρο και στο Μουσείο Φρόιντ στο Χάμπστεντ. Επειτα από πρόσκληση του Κέντρου στη Λοϊζίδου, και χάρη σε αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία, η έκθεση «The Place I Am Not» (Το μέρος που δεν είμαι) εμβαθύνει σε θέματα ταυτότητας εμπνευσμένη από τη ζωή του Σίγκμουντ Φρόιντ ως μετανάστη στο Λονδίνο – «ένα σπίτι μακριά από το σπίτι» σε μια πόλη στην οποία ο Φρόιντ ποτέ δεν ενσωματώθηκε, όπου έφτασε φυγάς από τους ναζί, διάσημος πλέον αλλά γέροντας και άρρωστος, ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή (1939).
Η Μαρία Λοϊζίδου εμβαθύνει σε θέματα ταυτότητας εμπνευσμένη από τη ζωή του Σίγκμουντ Φρόιντ ως μετανάστη.
«Αυτό που επιδιώκω με τη δουλειά μου είναι να συνδέσω τη θεματική μου με ό,τι συμβαίνει τώρα στον κόσμο», μου λέει η καλλιτέχνις, η οποία συνοδεύει την ξενάγησή μου στην έκθεση. Εχοντας εδώ και πολλά χρόνια προσωπική σχέση και ενδιαφέρον για την ψυχανάλυση, αποσκοπεί μέσω της έκθεσης να αναφερθεί στο οξύ πρόβλημα της μετανάστευσης με έναν πιο «ήπιο τρόπο», όπως λέει, αποφεύγοντας την καταγγελία.
«Πώς δημιουργούμε “φωλιές”, δηλαδή ασφαλείς χώρους σε άγνωστες περιοχές;» αναρωτιέται. Πώς «συναρμολογούμε» τον κατακερματισμένο εαυτό μας και τα συναισθηματικά μας τραύματα;
Ως συνέχεια της ήδη γνωστής δουλειάς της, που διαθέτει πολλά στοιχεία χειρωναξίας, στο Λονδίνο, η κ. Λοϊζίδου σχεδιάζει με μολύβι ή «υφαίνει» κουκούλια που μας καθοδηγούν σε ένα υποβλητικό ταξίδι στον κόσμο των συνειρμών. Η αναζήτηση αυτού που η λογοτεχνία ονομάζει «Tο μπλε της απόστασης» (The Blue of Distance) είναι ο τελικός προορισμός μας. Το συγκεκριμένο χρώμα χρωματίζει ένα μέρος του τοίχου στην αίθουσα εκθέσεων του Κέντρου που βρίσκεται στο ισόγειο. Από τη γυάλινη οροφή ο χλωμός φθινοπωρινός ήλιος φωτίζει μια μινιατούρα –είναι η όψη της εισόδου της κατοικίας του Φρόιντ στην πατρίδα του, Βιέννη–, βάφοντας την απόσταση μέχρι το μέρος όπου έχουμε αφήσει την καρδιά μας, αλλά δεν μπορούμε να φτάσουμε.
«Ρένα Παπασπύρου: Εικόνες μέσα από την ύλη», Ελληνικό Κέντρο Λονδίνου. Διάρκεια έως τις 16 Νοεμβρίου. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν η Ινές Κόστα, επιμελήτρια, Focal Point Gallery, και η Νάγια Γιακουμάκη με την Γκρέις Στράσεν, συντονίστρια δημόσιου προγράμματος και εκδηλώσεων στο Κέντρο.
Μαρία Λοϊζίδου, «The Place I Am Not». Ελληνικό Κέντρο και Μουσείο Φρόιντ, Λονδίνο. Διάρκεια έως τις 21 Οκτωβρίου.
