Ενα κορίτσι της Αθήνας, ετών 13, τότε που ζούσε στην οδό Ιθάκης, κοντά στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου, είχε βγει να φωτογραφίσει τον δρόμο της. Ηταν το 1950. Το είχε πάρει συνήθειο από τον πατέρα της, τον Αλβέρτο Στέφανο, κάτοικο Κυψέλης από τον Μεσοπόλεμο, Κωνσταντινουπολίτης εκείνος, τέσσερις γενιές πίσω, με καταγωγή από την Τήνο. Η γιαγιά του ήταν από τη Σμύρνη. Φωτογράφιζε κι εκείνος με τη ματιά του ενήλικα την Κυψέλη του πολέμου και των Δεκεμβριανών.
Αυτό το παλίμψηστο των διαδρομών είχε εκβάλει, μετά το 1930, στον ήρεμο και όμορφο δρόμο που είχε πάρει το όνομα της Ιθάκης. Γεμάτη με ονόματα νησιών η περιοχή. Αν τραβούσες επάνω θα έβγαινες στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Προς τα κάτω στην Πατησίων.
Σκόρπια φωτογραφικά τεκμήρια αχνοφαίνονται μέσα από τις θυρίδες της μνήμης. Το κορίτσι εκείνο του 1950 μού έστειλε έπειτα από πολλές δεκαετίες, με μία αδέξια αλλά συγκινητική αντιγραφή από το κινητό τηλέφωνο, μερικές παλιές φωτογραφίες. «Αυτήν εδώ της οδού Ιθάκης την είχα τραβήξει εγώ», μου είχε πει. «Η Ιθάκης της φωτογραφίας είναι από την πλατεία Αγίου Γεωργίου έως κάτω στη Δροσοπούλου. Απέναντί μας έμενε ο Φρέντυ Γερμανός. Παίζαμε μαζί και με τα παιδιά τα άλλα στον δρόμο μας. Την Ιθάκης…». Λίγα θύμιζαν το ανατιναγμένο τοπίο στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου, λίγα χρόνια πριν. Στα Δεκεμβριανά οι γωνίες της οδού Ιθάκης προς την πλατεία είχαν ανατιναχθεί.
Η φωτογραφία αυτή από το 1950 είναι γεμάτη αίσθημα και πληροφορίες. Μας δείχνει την αστική πυκνότητα της Κυψέλης και όλης γενικά της περιοχής πάνω από την Πατησίων. Μας δείχνει την αρχιτεκτονική των σπιτιών, που είχαν χτιστεί από το 1915 ως τον πόλεμο, τα περισσότερα ανάμεσα στο 1925 και το 1935, μια πραγματική κοσμογονία. Η Φωκίωνος Νέγρη δημιουργήθηκε το 1937 και οργάνωσε το αστικό συνεχές από το Πεδίον του Αρεως ως πέρα στα Πατήσια.
Αλλά αυτό το μικρό κομμάτι της οδού Ιθάκης που διακρίνεται σε αυτή την παλιά φωτογραφία είναι αποκαλυπτικό για τη μεταβολή στην κλίμακα, στο ύφος, στην αισθητική που σημειώθηκε μετά το 1958-60, όταν λίγο λίγο και ένα προς ένα τα παλαιότερα αρχοντικά κτίσματα αντικαταστάθηκαν από πολυκατοικίες. Οι πολυκατοικίες που χτίστηκαν ως τη δικτατορία ή έστω ως τις αρχές του ’70 ήταν σε καλό επίπεδο και ορισμένες εξαιρετικές. Αλλά η μεταβολή που επήλθε ήταν τόσο βαθιά που μια φωτογραφία όπως αυτή που είναι το κεντρικό μας θέμα, μας γεμίζει σκέψεις και προκαλεί ερωτήματα για το πώς εξελίχθηκε η Αθήνα.
Στη φωτογραφία, ο κάθετος προς την Ιθάκης δρόμος είναι η Δροσοπούλου. Το μόνο κτίριο που διασώζεται είναι το γωνιακό, κάτω από τη Δροσοπούλου, το εξαιρετικό μέγαρο κατοικιών της Ιθάκης 24. Είναι ένα πολύ γνωστό κτίριο του Μεσοπολέμου που χτίστηκε γύρω στο 1930 με σχέδια του διαπρεπούς και ιδιαίτερα καλαίσθητου αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Κιτσίκη (1892-1969). Ανήκει σε εκείνη την τόσο ελκυστική τυπολογία της περιόδου 1920-1932 των πρώιμων εκλεκτικιστικών μικρών πολυκατοικιών, συχνά με στοιχεία αρ ντεκό ή και αρ νουβό. Ηταν κτίρια που φανέρωναν την υψηλή κοινωνική στάθμη των ενοίκων τους. Γεμάτη η Πατησίων, γεμάτη η Κυψέλη από αυτά τα κτίρια.
Κανένα άλλο κτίριο, όμως, της φωτογραφίας δεν σώζεται. Είναι όλα κατεδαφισμένα. Και ήταν όλα μονοκατοικίες, διπλοκατοικίες, ακόμη και τριπλοκατοικίες, γεροχτισμένες και όμορφες. Εδιναν εκείνη τη συμπαγή, αστική ατμόσφαιρα για την οποία η Κυψέλη ήταν ονομαστή. Από δεξιά προς αριστερά έχουμε τους αριθμούς 18, 20 και 22. Μεσολαβεί η Δροσοπούλου και συνεχίζει η Ιθάκης 24, 26 κ.ο.κ. Απέναντι διασώζεται μια εξαίρετη τριλογία προσόψεων (στους αριθμούς 27, 29, 31). Αντιλαμβανόμαστε έτσι τις κλίμακες, την ομορφιά…
