ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ
Ακροκεραύνια
εκδ. Κίχλη, σελ. 172
Είναι ένας δεκαεξάχρονος έφηβος μαθητής γυμνασίου μακριά απ’ το σπίτι του σε μια μεθοριακή κωμόπολη της Ηπείρου. Ο αφηγητής παρακολουθεί τη ζωή του σε αυτή την απομονωμένη γωνιά δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, όταν το φθινόπωρο του ’47 αναζωπυρώνεται ο Εμφύλιος με αποτέλεσμα ο Χαρίλαος να βρεθεί στο κέντρο των εχθροπραξιών ανάμεσα στους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού και τους στρατιώτες του Εθνικού Στρατού. Βλέμμα αποσπασματικό, αμήχανο, κανείς δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει κάτω απ’ τη σκιά των βουνών της Μουργκάνας (Ακροκεραύνια), παρά μόνον πως τα βαριά βάσανα και οι ταλαιπωρίες που ζήσαν οι άνθρωποι στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και στην Κατοχή δεν πήραν τέλος. Το αυτοκίνητο απ’ τα γύρω χωριά δεν λέει να φανεί, ένα φύλλο εφημερίδας κυκλοφορεί παράνομα, χαφιέδες ξυλοκοπούν τους αντιπάλους τους, το σχολείο και η αγορά κλειστά, ανησυχία, εκνευρισμός, ορισμένες οικογένειες αφήνουν τον τόπο βιαστικά πριν κλείσουν οι δρόμοι. Ωσπου φθάνουν οι αντάρτες.
Πενήντα χρόνια από την πρώτη τους κυκλοφορία, Τα «Ακροκεραύνια» (1976) του Χριστόφορου Μηλιώνη (1932-2017) μας φέρνουν σε οδυνηρή επαφή με τα μαρτύρια των απλών ανθρώπων που έζησαν στη δίνη του Εμφυλίου. Η δύναμη της λογοτεχνίας του συγγραφέα από την Ηπειρο, που γνώρισε κι ο ίδιος τα φοβερά χρόνια ως παιδί, βρίσκεται στο ότι κατόρθωσε με θαυμαστή δεξιοτεχνία να αναπλάσει κλίμα και αισθήσεις, αυτή την απειλητική ατμόσφαιρα που αγκάλιασε τους πληθυσμούς οι οποίοι, χωρίς να το επιδιώξουν, βρέθηκαν ανάμεσα σε αλληλοδιασταυρούμενα πυρά και κλήθηκαν να διαλέξουν πλευρά χωρίς να το θελήσουν. Τα «Ακροκεραύνια» του Χριστόφορου Μηλιώνη κάνουν, με άλλα λόγια, ό,τι δεν κατορθώνει η ιστοριογραφία, όσο σπουδαία κι αν είναι το έργο και η αποστολή της. Διότι, όπως το έχει γράψει μια ηρωίδα του Θανάση Βαλτινού, «όταν τα γεγονότα χάσουν τον ασπαίροντα χαρακτήρα τους και ωχριάσουν οριστικά, αναγκαστικά θα εμπιστευτούμε τη λογοτεχνία» («Ο τελευταίος Βαρλάμης»).
Ο συγγραφέας οδηγήθηκε στο κατόρθωμά του φτιάχνοντας φράσεις που αφήνουν τις αισθήσεις να χυθούν μέσα από τις ρωγμές του ρεαλισμού του. Μικρές προτάσεις, κοφτές, που ξέρουν καλά πώς να βαδίσουν, τι να περιγράψουν και τι να αφήσουν στη σκιά, δημιουργώντας μιαν ισχυρή βάση πάνω στην οποία στηριγμένος ο αναγνώστης συμπληρώνει με τη φαντασία του τους υπαινιγμούς που βρίσκονται σπαρμένοι σε ολόκληρο το εύρος του κειμένου. Ή, καλύτερα, των τεσσάρων διηγημάτων ή νουβελών που συνθέτουν τον τόμο και που αποτελούν, όπως ωραία υποστηρίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος στο επίμετρο, ένα ατύπως σπονδυλωτό μυθιστόρημα. Διότι και στις τρεις τριτοπρόσωπες αφηγήσεις και στην τελευταία πρωτοπρόσωπη, το εγώ που βιώνει τα γεγονότα είναι ο Χαρίλαος.
Τα «Ακροκεραύνια» συνιστούν μια ιδιαίτερη στιγμή στο έργο του Χριστόφορου Μηλιώνη. Ούτε στα προγενέστερα «Παραφωνία» (1961) και «Το πουκάμισο του Κένταυρου» (1971) ούτε στα μεταγενέστερα «Καλαμάς και Αχέροντας» (1983), «Χειριστής ανελκυστήρος» (1993), «Το μικρό είναι όμορφο» (1997), «Τα φαντάσματα του Γιορκ» (1999) κ.ά. βρίσκουμε μια τόσο ισχυρή παραγωγή αισθήσεων (του κρύου, της παγωνιάς, του βρεγμένου χόρτου, της μούχλας, του ρίγους, του πυρώματος στη φωτιά), αλλά και τόσο άγριες σκηνές αίματος και θανάτου. Διότι στα προγενέστερα ο πεζογράφος σκόπευε διαφορετικά (μη ελέγχοντας άλλωστε και τόσο καλά ακόμη τα μέσα του). Και στα επόμενα καθιερώνει τον αφηγητή ο οποίος, σε αντίθεση με τον άγουρο Χαρίλαο, που σιωπηλά παρακολουθεί όσα αποτρόπαια συμβαίνουν, είναι σε θέση να σχολιάσει με ωριμότητα και στοχασμό την καθημερινότητα μιας ζωής που, αν και δύσκολη, έχει οπωσδήποτε μπει σε μια ρότα, αφού ο πόλεμος τελείωσε.
