Στο δωμάτιο του ισογείου που βλέπει στον ακάλυπτο χώρο του Μεγάρου Σλήμαν – Μελά, κρυμμένες από τους περαστικούς της οδού Πανεπιστημίου, εγκαταβιώνουν 150 αρκούδες. Είναι κεραμικές, μικρόσωμες, μερικές έχουν χρώμα, άλλες φορούν τρομακτικές μάσκες με κέρατα, με προβοσκίδες και χαυλιόδοντες, με μυτερά σκουφιά σαν τους καλικαντζάρους.
Η γλυπτική σύνθεση «Χειμερία νάρκη» του Νίκου Τρανού είναι ένα εικαστικό παραμύθι για την αλληλεπίδραση του χρόνου και της φύσης, την ώρα που ο άνθρωπος κάθεται ως παρατηρητής των γεγονότων στην άκρη, σε μια πολυθρόνα φτιαγμένη από χαρτόνια συσκευασίας. Το μέτρο του ατόμου ορίζεται στη σύνθεση από αυτή την πολυθρόνα, κι όπως μου εξηγεί ο τέως πρύτανης της ΑΣΚΤ, το οικογενειακό περιβάλλον που δημιουργούν τα έπιπλα και το αμπαζούρ, που εδώ γίνεται φωτιστικό οροφής, εντείνει το μυθοπλαστικό υπόβαθρο του έργου. «Πού πηγαίνουν οι αρκούδες σας;», τον ρωτώ. «Ξεκίνησαν από τον κόμβο του Μετσόβου στην Εγνατία οδό, όπου είχε εγκλωβιστεί πριν από μερικά χρόνια μια νεαρή καφετιά αρκούδα –είδος προστατευόμενο– και κατεβαίνουν στην Αθήνα». «Θέλουν κάτι;». «Ισως, αφού κι εκείνες ξύπνησαν ζητούν να βγούμε κι εμείς από τη χειμερία νάρκη μας, να πάψουμε να παρακολουθούμε από την πολυθρόνα μας την ανελέητη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος».
Αρχίζοντας από τη «Χειμερία νάρκη», ξεκινώ την περιήγηση στην ομαδική έκθεση «Wanderlust / all passports» σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου από το ισόγειο, για να καταλήξω στον δεύτερο όροφο ενός κτιρίου που στο μακρινό παρελθόν του υπήρξε εμβληματικό έργο του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, αλλά είναι πλέον ρημαγμένο, βρώμικο, υγρό και δυσπρόσιτο, αφού οι στενές σκάλες και οι διάδρομοι υποφωτίζονται. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε οι επισκέπτες παρακαλούνται να εισέρχονται στον χώρο της έκθεσης με κλειστά υποδήματα χωρίς τακούνια.
Λίγο πριν αρχίσει η αποκατάστασή του και η μετατροπή του σε ξενοδοχείο, το μέγαρο που έχτισε ο Ερρίκος Σλήμαν και φιλοξένησε αργότερα και τον κινηματογράφο «Ιντεάλ», στεγάζει μια ομαδική έκθεση, που σύμφωνα με τον επιμελητή της αναφέρεται στο άγνωστο και στο ταξίδι της υπαρξιακής αναζήτησης. Ο Κώστας Πράπογλου προσκάλεσε 43 καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες σύγχρονης τέχνης από την Ελλάδα και το εξωτερικό να παρουσιάσουν έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο και το εννοιολογικό πλαίσιο, δημιουργώντας με το οπτικό, πολυμεσικό λεξιλόγιό τους εγκαταστάσεις χώρου, βίντεο, γλυπτά και ζωγραφική. «Οι μεγάλες αίθουσες, τα μικρότερα δωμάτια, οι διάδρομοι και τα διάφορα περάσματα συγκροτούν μια συνειδησιακή ροή και μια συναισθηματική διαδρομή», όπως λέει ο ίδιος.
H πλειονότητα των καλλιτεχνών παρουσιάζει στους δύο ορόφους έργα κατασκευασμένα in situ, που πυροδοτούνται από τη νοσηρή, ισχυρή γοητεία της παρακμής. Κάποια έργα έχουν τη δύναμη να «ζήσουν» κι αλλού αναπνέοντας πιο καθαρό αέρα. Κάποια δεν θα άντεχαν να βγουν από το μέγαρο στο φως, αφού τρέφονται, νοηματοδοτούνται πλήρως από τον πολυσήμαντο χώρο που τα φιλοξενεί. Το κτίριο τα φέρει ως ζωντανή οντότητα, δημιουργώντας συνειρμούς που ταιριάζουν σε ταινία τρόμου.
H πλειονότητα των καλλιτεχνών παρουσιάζει έργα κατασκευασμένα in situ, που πυροδοτούνται από τη νοσηρή, ισχυρή γοητεία της παρακμής.
Κατά τη διάρκεια της περιήγησης κάμποσοι επισκέπτες νιώσαμε φόβο ανάμεικτο με ανυπομονησία για τις αποκαλύψεις του επόμενου δωματίου, μολονότι δεν είμαι σίγουρη αν η αδημονία είχε πάντοτε εικαστικό χαρακτήρα. Η «εμπειρία της εμβύθισης» στην οποία αποσκοπεί ο επιμελητής επιτυγχάνεται, μεταξύ άλλων, στο μονoκάναλο βίντεο «Open my Glade» (Flatten) (2000-2017) στο οποίο η Πιπιλότι Ριστ πιέζει το πρόσωπό της με δύναμη πάνω στο γυαλί παραμορφώνοντάς το, στην εγκατάσταση «Sonatina 2084» (2024) της Κλειώς Γκιζελή και τον εξομολογητικό μονόλογο ενός μικρού γυναικείου προσώπου, στην εγκατάσταση της Νεοϋορκέζας Σάντρα Οσμπορν «Souvenir» (2024) στην οποία οι πορσελάνινες καρτ ποστάλ υπερβαίνουν την τετριμμένη χρήση και μετασχηματίζονται σε μια αινιγματική «νεκρή φύση». Οι πορσελάνινες κάρτες απεικονίζουν αμερικανικές τοποθεσίες με ονόματα ελληνικών πόλεων, καθώς η καλλιτέχνιδα αποπειράται μια διαφορετική επιστροφή στην Ελλάδα μέσω συναισθηματικών συνδέσεων, ενώ το παλιό έπιπλο με τη μικρή οπή-μάτι που αποκαλύπτει στον θεατή μια αμερικανική Ακρόπολη παραπέμπει στα cabinet of curiosities του 19ου αιώνα.
Η εγκατάσταση «A Journey to Presence» (2024) της Σούζαν Ντάμπολ είναι ειδικά σχεδιασμένη για τον συγκεκριμένο χώρο. Μας μεταφέρει σε πέντε οικεία δωμάτια υπό διάλυση: την κουζίνα, το «θέατρο», το γραφείο, το δικό της δωμάτιο και το δωμάτιο της εξόδου. Η αίσθηση του τέλους και το αναγκαστικό πέρασμα σε μια νέα εποχή διαπνέει την εγκατάσταση, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται ένας συγκινητικός διάλογος της ασχήμιας και της ομορφιάς.
To γλυπτό της Μαριάννας Στραπατσάκη «Μνημείο Ψιθύρων» (2024) χρησιμοποιεί καθίσματα του κινηματογράφου «Ιντεάλ» ο οποίος έκλεισε προσωρινά μέχρι την ανακαίνιση του Μεγάρου.
Η εγκατάσταση της Λυδίας Δαμπασίνα με τίτλο «Privilèges» (2024), όπως και η «Χειμερία νάρκη» λειτουργούν εξίσου καλά εντός και εκτός του εκθεσιακού πλαισίου. Εκκινούν από τo μεγαλείο των βουνών ως καταφύγιο. Οι αλπικές κορυφές, που απεικονίζονται με σχολαστική προσοχή, σκιαγραφούν μια ζωή μακριά από τον φρενήρη ρυθμό της σύγχρονης κοινωνίας, βυθισμένη σε μια ονειρική κατάσταση παρατεταμένης «απόστασης» λόγω του χιονιού, ενώ ο επαναλαμβανόμενος κύκλος των καθημερινών εργασιών αναδεικνύει μια λαχτάρα για καθαριότητα και τάξη μέσα στο χάος του έξω κόσμου.
«Wanderlust / all passports», είσοδος ελεύθερη, Πέμπτη – Κυριακή, έως 17 Νοεμβρίου.
