Το Νομπέλ Λογοτεχνίας του 2024 απονεμήθηκε στη Νοτιοκορεάτισσα συγγραφέα Χαν Γκανγκ. Δεν το πήρε η Ερση Σωτηροπούλου, το όνομα της οποίας ακούστηκε πολύ. Στα είκοσι τέσσερα χρόνια που ασχολούμαι με την κριτική λογοτεχνίας, ποτέ μια πιθανή διάκριση για ελληνικό Νομπέλ Λογοτεχνίας δεν ακούστηκε τόσο έντονα. Φυσικά ενθουσιάστηκα. Αγαπώ πολύ τη Σωτηροπούλου και έχω γράψει πολλές φορές εγκωμιαστικά για τα βιβλία της. Ωστόσο, μου προκάλεσε απορία το μούδιασμα των ομοτέχνων. Ασφαλώς ξέρω πως στο σινάφι δεν περισσεύει καλός λόγος για τον άλλο. Αυτή τη φορά, όμως, το ζήτημα είναι άλλης τάξης, είναι πιο σημαντικό. Οσο απίθανη και αν ήταν η πιθανότητα να πάρει το Νομπέλ η Σωτηροπούλου, η πρόκρισή της στην «ισχυρότερη» πεντάδα όφειλε να εγείρει συζητήσεις. Αρχικά για το αν το αξίζει ή όχι. Η προσωπική μου άποψη είναι ένα τεράστιο ναι. Υστερα για το αν στο έργο της ενυπάρχουν οικουμενική διάσταση και ιδιαίτερη γλωσσική τεχνοτροπία. Και πάλι η απάντησή μου είναι ενθέρμως καταφατική.
Σε μια συζήτηση απαιτείται αντίλογος. Θα είχε ενδιαφέρον να ακουστούν φωνές αντίθετες σε αυτή την υποψηφιότητα. Με βάση, όμως, την πεζογραφία της Σωτηροπούλου και όχι αν κάποιος προτιμά τον έναν ή την άλλη. Αυτή η πιθανότητα πάντως αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό σαν απιθανότητα, με συνέπεια να απαξιωθεί η ίδια η πιθανότητα. Εξαρχής υπήρξε η πεποίθηση πως δεν υπήρχε περίπτωση να το πάρει, χωρίς αυτή η βεβαιότητα να υπαινισσόταν ένα «μακάρι» ή ένα «κρίμα». Δεν τρέφω αυταπάτες για τη χαιρεκακία του χώρου.
Εξαρχής υπήρξε η πεποίθηση πως δεν υπήρχε περίπτωση να το πάρει (η Ερση Σωτηροπούλου) χωρίς αυτή η βεβαιότητα να υπαινισσόταν ένα «μακάρι» ή ένα «κρίμα». Δεν τρέφω αυταπάτες για τη χαιρεκακία του χώρου.
Η πιθανότητα να πάρει η Σωτηροπούλου το Νομπέλ ήταν και παραμένει μια μεγάλη ευκαιρία να γίνει μια ουσιώδης συζήτηση για την ελληνική λογοτεχνία. Σε αυτή την περίπτωση, η Σωτηροπούλου αντιπροσωπεύει κάτι ευρύτερο και πιο κρίσιμο από τη συγγραφική της ταυτότητα. Φέρνει την ελληνική λογοτεχνία σε μια παγκόσμια διαλεκτική. Ολο γκρινιάζουμε για την παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Φτιάχνουμε θεσμούς και ιδρύματα για την προώθησή της, έτσι ώστε ο στενός κύκλος των ημέτερων να ενδυναμώσει το ηθικό του. Αλλά όταν ένα συγκεκριμένο όνομα και έργο διεκδικεί την ύψιστη διάκριση, επικρατεί σιωπή. Ακόμη και ο πνευματώδης φθόνος έχει λόγο. Ο εγωκεντρισμός διαθέτει πλατιά εκφραστική γκάμα, που μπορεί να διανθίσει ένα διαξιφισμό.
Ολο λέμε τι μας φταίει. Η γλώσσα, η εντοπιότητα, ο Ζορμπάς, η αγγλοσαξονική υπεροχή, η διάλυση του ΕΚΕΒΙ, το κακό μας το ριζικό. Οταν, όμως, ένας συγγραφέας έρχεται τόσο εμφατικά στο παγκόσμιο προσκήνιο, καταπίνουμε τη γλώσσα μας. Σκεφτόμαστε πως κάτι άλλο θα ήταν μάλλον καλύτερο, δηλαδή κάποιος άλλος, και αν από την αλλοδαπή ακόμη καλύτερα, ώστε να αποφευχθούν οι φαγωμάρες και τα ζόρικα συχαρίκια. Δεν ήταν λίγα τα ονόματα ξένων συγγραφέων που αντιπροτάθηκαν εγχωρίως εν είδει προφητειών, ενδεχομένως ως πιο κραταιά στις πιθανότητες, αν όχι και στην αξιοσύνη.
Ναι, φυσικά και έπρεπε να πάρει το Νομπέλ η Σωτηροπούλου. Το όνομά της ήταν μια σοβαρή, καθ’ όλα άξια πρόταση, διότι διαθέτει κύρος και αντίκτυπο. Και, το σπουδαιότερο, γίνεται η αφορμή μιας συζήτησης για την ελληνική λογοτεχνία, εκείνη που θα έπρεπε να μας απασχολεί. Μια λογοτεχνία, την οποία δεν τίκτει ένα πλέγμα δημοσίων σχέσεων, αλλά που έχει τη δύναμη να καταστεί δημόσια με την επιβολή του λόγου και της τέχνης της.
