«Εντόπισα το έγγραφο αυτό ανάμεσα στις άδειες ταφών στο δημοτικό κοιμητήριο Καισαριανής, καθώς, λόγω εξάντλησης χαρτιού, χρησιμοποιήθηκε η πίσω πλευρά του για να γραφτεί μία άδεια ταφής», λέει σε μια σημείωσή του ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης στο βιβλίο του «Οι δωσίλογοι – ένοπλοι, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια). Το έγγραφο για το οποίο μιλάει ο Χαραλαμπίδης ήταν ένα κείμενο-όρκος που η κυβέρνηση Τσολάκογλου, τον Αύγουστο του 1941, επέβαλε στους δημοσίους υπαλλήλους να υπογράψουν, ότι «θα παρέχω πάσα νόμιμο συνεργασίαν εις τα Στρατιωτικάς και Πολιτικάς Ιταλικάς αρχές εν τω συμφέροντι του Ελληνικού Εθνους και του ελληνικού Λαού». Πίσω από μια άδεια ταφής λοιπόν…
Στάθηκα στην τριών γραμμών σημείωση 43 στη σελίδα 55 του βιβλίου. Ο Χαραλαμπίδης –με σπουδές Οικονομικών και Ιστορίας, ασχολείται από το 2013 συστηματικά με τη δημόσια ιστορία– ξετρύπωσε ένα πολύτιμο για τη μελέτη της Ιστορίας εύρημα σε ένα νεκροταφείο, την ίδια στιγμή που το κατοχικό αρχείο του υπουργείου Εσωτερικών (στο οποίο υπάχθηκαν τα Σώματα Ασφαλείας και αργότερα και τα Τάγματα Ασφαλείας) παραμένει κλειστό στην έρευνα. Θεωρείται το σημαντικότερο αρχείο, κυρίως ως προς τη μελέτη της ένοπλης και πολιτικής συνεργασίας των Ελλήνων με τις κατοχικές δυνάμεις, και πλέον έχει περάσει στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.
Σύμφωνα με την ελληνική και διεθνή νομική πρακτική, τα αρχεία ανοίγουν μετά την παρέλευση 30 ετών, με εξαίρεση εκείνα που αφορούν θέματα εθνικής ασφαλείας (φυσικά, ανάλογα με το είδος του αρχείου, το άνοιγμά τους μπορεί να γίνει γρηγορότερα ή και να είναι ελεύθερα). Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση υπήρξαν πολιτικές αποφάσεις που τα κρατούσαν κλειστά στην έρευνα, με εξαίρεση την περίοδο 2015-2018. Τότε, από τους υπουργούς Προστασίας του Πολίτη Γιάννη Πανούση και Νίκο Τόσκα έγιναν προσπάθειες για τη διάθεση στους ερευνητές του κατοχικού αρχείου του υπουργείου Εσωτερικών, μαζί με πολλά άλλα προπολεμικά και μεταπολεμικά αρχεία των ελληνικών σωμάτων και υπηρεσιών ασφαλείας.
Οπως εξηγεί ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, μετά τις εκλογές του 2019 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας «σταμάτησε τη διαδικασία συγκρότησης ενός ενιαίου και ανοικτού αρχείου, το οποίο θα συνέβαλλε στην ανάπτυξη της ιστορικής έρευνας για τον 20ό αιώνα και ιδιαίτερα για τα κρίσιμα χρόνια της δεκαετίας του 1940».
Ο φόβος του ελληνικού κράτους να «διαχειριστεί» το κατοχικό παρελθόν του αποτελεί τον κύριο λόγο των «σφραγισμένων» αρχείων. Ακόμη και μεταπολιτευτικά, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις έχουν αντιμετωπίσει με δυσπιστία την ουσιαστική μελέτη της δύσκολης περιόδου της Κατοχής.
Η επταετής στοχευμένη έρευνα που έχει κάνει ο Χαραλαμπίδης για το άρτιο και ευανάγνωστο βιβλίο του, αναζητώντας αρχειακό υλικό ακόμη και σε νεκροταφεία, τονίζει τα πολιτικά φοβικά σύνδρομα. Η ελληνική πολιτεία τα κατευνάζει με παρελάσεις και σχολικές εορτές για την 28η Οκτωβρίου, φωτίζοντας τους ηρωισμούς αλλά όχι τις σκληρές αλήθειες για το νέο ελληνικό κράτος.
