«Και δεν είναι τώρα ωραία;», ρωτούσε ο συνομιλητής όταν η συζήτηση πήγε στα Πατήσια. Αν περπατούσε κάποιος για πρώτη φορά στη ζωή του στα Ανω Πατήσια από την Ηρακλείου έως κάτω στην Αγία Βαρβάρα και προς τη Χαλκίδος, πιθανόν να έβρισκε την περιοχή αρκετά συμπαθητική. Αλλά με δυσκολία θα μπορούσε να πειστεί ένας παλιός κάτοικος ότι τα Ανω Πατήσια είναι τώρα καλύτερα από πριν. Αυτό το «πριν», με όλα τα καλά και στραβά του, απηχούσε τουλάχιστον μια ποιότητα ζωής που επέτρεπε μια ισορροπία ανάμεσα στη φύση και στα σπίτια, ανοικτούς χώρους, χαμηλά ύψη και πολύ πράσινο. Αυλές, κήπους, λουλούδια, μυρωδιές, ασφάλεια, κοινωνία συνεκτική. Ολα αυτά παραπέμπουν σε μακρινές εποχές, πριν από το ’70, αλλά μήπως αυτά τα ζητήματα της ποιότητας ζωής δεν είναι τώρα περισσότερο επιτακτικά παρά ποτέ;
Κατηφορίζοντας την Αγίας Λαύρας, που ψηλά μπαίνει μέσα στον ιστό της Κυπριάδου, ο διαβάτης γίνεται μάρτυρας της κακοποίησης ενός πρώην παραδείσου και της μετατροπής του σε μια ακόμη τυποποιημένη και με ελάχιστη ατμόσφαιρα συνοικία. Η Κυπριάδου είναι μια άλλη κατηγορία ξεχωριστή, που από μόνη της θα εξαντλούσε αναρίθμητα άρθρα για να αποτυπώσει κανείς την αδυναμία των Ελλήνων να ιεραρχήσουν βασικές αξίες πάνω από το άμεσο κέρδος.
Η κερδοσκοπία πάνω στη γη της Αθήνας έγινε αφενός γιατί υπήρχε μεγάλη ζήτηση για διαμερίσματα και αφετέρου λόγω της δυνατότητας να αυξηθούν χωρίς κόπο τα εισοδήματα, ακόμη και εις βάρος μιας πατρογονικής οικίας ή ενός κήπου. Σε προοπτική χρόνου, βέβαια, τεράστια κομμάτια της Αθήνας απώλεσαν την αξία τους, καθώς οι κακοχτισμένες πολυκατοικίες γέρασαν άσχημα, δεν συντηρήθηκαν ποτέ και από τότε που χτίστηκαν κακοποιούνται συστηματικά, λειτουργικά και αισθητικά. Δεν αξιολογήθηκε ποτέ η άυλη παράμετρος της υπεραξίας ενός παλαιού και ατμοσφαιρικού ακινήτου, ενός σπιτιού με ιστορία, που θα έδινε σήμερα πολλαπλάσια αξία σε όλες αυτές τις συνοικίες που χάθηκαν για πάντα προκειμένου να κερδηθούν μερικά ενοίκια επιπλέον.
Το μέλλον θα δείξει… Τα Ανω Πατήσια έτσι όπως κατρακυλούν προς τους παραποτάμους του Κηφισού και προς τη Νέα Φιλαδέλφεια, θα μπορούσαν να είναι και σήμερα ένα περιζήτητο και πανέμορφο κομμάτι της Αθήνας, στα όρια της εξοχής και της πόλης. Η Πατησίων, π.χ., στο τέρμα της, εκεί όπου παλιά υπήρχε το σινεμά «Αρμονία», είναι μια ανέμπνευστη παράθεση πολυκατοικιών, που γερνάει χωρίς χάρη και δεν δίνει στην πόλη τίποτε πέρα από τις λειτουργίες των κτιρίων.
Στην Αγίας Λαύρας και Βασιλειάδη στάθηκα να ζυγίσω με το βλέμμα το παλιό σπίτι που σώζεται ακόμη. Είναι τυλιγμένο στη σιωπή. Στέκει γερό πάντως και καθώς το εξέταζα σκέφτηκα ότι πρέπει να χτίστηκε ανάμεσα στο 1927 και το 1932, όπως πολλά τέτοιου είδους διώροφα αρχοντικά στην ευρύτερη ακτίνα των Ανω Πατησίων. Εχει ένα πατησιώτικο ύφος, και αυτό που με έκανε να κρατήσω το βλέμμα μου πολλή ώρα πάνω του ήταν η ατμόσφαιρα από την καγκελόπορτα πάνω στην Αγίας Λαύρας ως την κύρια είσοδο του σπιτιού στο βάθος του κήπου. Είναι ο ζωτικός χώρος, μια βαθμίδα μύησης στην επικράτεια της ιδιωτικής οικίας, με όλη εκείνη την αφανέρωτη αλλά υπαρκτή τελετουργία από το επίπεδο του δημόσιου δρόμου στην εσωτερική ασφάλεια της εστίας.
Τα τρία σκαλοπάτια που οδηγούν στην είσοδο του σπιτιού υπηρετούν αυτόν τον συμβολισμό. Γεωμετρημένα τα ιωνικά επίκρανα στα παράθυρα. Εξαίρετης αρμονίας τα 15 φατνώματα της εξώθυρας. Ενας κόσμος εν υπνώσει. Ενας κόσμος υπαρκτός. Τα Πατήσια –παρά τον αφανισμό τους από τους ίδιους τους Ελληνες– εξακολουθούν και τροφοδοτούν τη φαντασία μας.
