ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝ ΛΕΟΝΤΙΕΦ
Οδυσσέας Πολυχρονιάδης. Αναμνήσεις ενός Ελληνα από το Ζαγόρι
μτφρ.: Γιώργος Σ. Δημητρακόπουλος
εκδ. Αρμός, σελ. 762 (δύο τόμοι)
Τον ως άνω Ρώσο φιλέλληνα συγγραφέα (1831-1891), πρωτογενή φιλόσοφο, διπλωμάτη, ιατρό στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, λογοκριτή στην υπηρεσία του τσάρου και εντέλει μοναχό, τον γνωρίσαμε ήδη μέσα από το διακεκριμένο, επιδραστικό δοκίμιό του με τίτλο «Ο βυζαντινισμός και οι Σλάβοι» (1875). Το πρότειναν οι εκδόσεις Καστανιώτη το 2018 από κοινού με το αντίστοιχο έργο του Βλαντίμιρ Σολοβιόφ «Ο βυζαντινισμός και η Ρωσία» (1896). Το παρόν μυθιστόρημα ενηλικίωσης ή άλλως bildungsroman συνιστά την ολοκλήρωση της διεξοδικής συγγραφής του μείζονος κυκλικού έργου του Κονσταντίν Λεόντιεφ «Από τη ζωή των χριστιανών στην Τουρκία». Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Αγγελιοφόρος» της Ρωσίας από το 1868 έως το 1882. Συγκρατώ ότι στο εν λόγω έντυπο δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς, μεταξύ πολλών άλλων, οι «Κοζάκοι», ο «Πόλεμος και ειρήνη», η «Αννα Καρένινα» του Τολστόι, το «Εγκλημα και τιμωρία», ο «Ηλίθιος», οι «Αδελφοί Καραμάζοφ» του Ντοστογιέφσκι, αλλά και ο «Καπνός» μαζί με τους «Πατέρες και παιδιά» του Τουργκιένιεφ, ο οποίος, σημειωτέον, εκτιμούσε ιδιαίτερα την προσφορά του Κονσταντίν Λεόντιεφ στο καθαρά λογοτεχνικό πεδίο.
Η έκδηλη κλίση του ήρωα προς τα γράμματα παρά προς το χρήμα και οι δύο γάμοι συνιστούν τους κύριους πόλους της αφήγησης του Κονσταντίν Λεόντιεφ.
Ο αρκετά εκτεταμένος αλλά έντεχνα αποτυπωμένος, εξόφθαλμα αναστοχαστικός και πάλλων βίος του Οδυσσέα Πολυχρονιάδη μεταφράζεται πρώτη φορά στη γλώσσα μας από έναν εμφανώς προσοντούχο διδάκτορα φιλολογικών σπουδών του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας Λομονόσοφ. Αποτελεί αυτομάτως σημαντικό απόκτημά μας. Η σαφώς αιτιολογημένη αγάπη για την Ελλάδα είναι διάχυτη. Οι έπαινοι διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Εξαίρεται ειδικότερα η διιστορική φιλοπατρία μας στην πράξη. Ομοίως υπογραμμίζεται και η ημέτερη πατροπαράδοτη στροφή προς το ιερόν και το θείον. Εντοπίζονται βεβαίως και αναφορές στην εγγενή τάση για οριακούς μεταξύ ημών μοιραίους, άκρως διασπαστικούς διαξιφισμούς πάσης φύσεως. Η εξιστόρηση δοκιμάζει και το επιτυγχάνει στο πεδίο των απαιτητικών υφολογικών εφαρμογών να συνάψει, εκτός των άλλων, τόσο τα εθνολογικά όσο και τα αμιγώς πολιτισμικά στοιχεία πλείστων φυλετικών ομάδων και κρατών στον κύριο κειμενικό κορμό. Η δε μετάβαση του κεντρικού ήρωα από τις όχθες του καταγωγικού Δούναβη στο ακμάζον από οικονομικής πλευράς Ζαγόρι, η έκδηλη κλίση του προς τα γράμματα παρά προς το χρήμα, οι δύο γάμοι του και η μη αναμενόμενη επιστροφή του στο μεγάλο ποτάμι από όπου προήλθε, αναζητώντας επιμόνως κατ’ ανάγκην τα προς το ζην, συνιστούν τους κύριους πόλους αυτής της τυπικής γραμμικής, επιμελώς ανθοφόρου αφήγησης.
Παραθέτω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής ένα ενδεικτικό απόσπασμα από την αρχή σχεδόν του βιβλίου: «Παρ’ όλες τις δύσκολες συνθήκες, για τις οποίες δεν είναι ανάγκη να επεκταθώ εδώ, η βυζαντινή φώτιση συνέχιζε σαν ζωηφόρα πηγή να ρέει στη σκιά και να τρέφει τις ρίζες όλων των εθνών. Οι Βουλγάροι, οι Μολδαβοί, οι Βλάχοι, οι Σέρβοι, οι Ρώσοι, οφείλουν όλη την πνευματική τους ύπαρξη στα υπολείμματα και μόνο της ελληνικής φώτισης, την οποία δεν μπόρεσε να σβήσει από το πρόσωπο της γης κανένας σκληρότατος ζυγός. Δύο φορές άκμασε ο ελληνικός λαός. Πρώτα έδωσε στον κόσμο τα αθάνατα πρότυπα της φιλοσοφικής σκέψης, των τεχνών και της ποίησης, και μετά, αναζωογονημένος από το πνεύμα της διδασκαλίας του Χριστού, φιλοτέχνησε την Ορθόδοξη Εκκλησία, στερέωσε το ακλόνητο χριστιανικό δόγμα και άφησε κληρονομιά στην ανθρωπότητα νέα πρότυπα ευγλωττίας και υψηλών συναισθημάτων στα κηρύγματα των Αγίων Πατέρων και στους ύμνους της Θείας Λειτουργίας, σ’ αυτούς τους ελληνικούς ύμνους που ψάλλονται με τον ίδιο ενθουσιασμό, με την ίδια πίστη στα χιόνια της Σιβηρίας και στις καυτές ερήμους της Συρίας και της αρχαίας Αιγύπτου, σε θαυμαστές πρωτεύουσες όπως είναι η Αθήνα, η Μόσχα, η Βιέννη, η Αλεξάνδρεια, και στο φτωχότερο χωριό του μαχητικού Μαυροβουνίου, στα άγρια βουνά των Βαλκανίων και στην εμπορική Τεργέστη!».
Διαπιστώνω ότι η προβολή της Μητέρας Πατρίδας Ρωσίας, ως αμέσου και αναμφισβήτητου διαδόχου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, παραμένει σταθερή σε όλο το εύρος του αφηγηματικού ιστού. Παρατηρώ ότι η δυσπιστία προς τις υπερβολικά φιλελεύθερες τάσεις της Δυτικής Ευρώπης αποτελεί επίσης αναπόσπαστο στοιχείο της προκείμενης συγγραφικής ταυτότητας, όπως προκύπτει ευθέως από ορισμένες κρίσιμες σελίδες του μυθιστορήματος, που είχε, σημειωτέον, θαφτεί κυριολεκτικά στα χρόνια της ανεξέλεγκτης σοβιετικής επικυριαρχίας στη χώρα του Αντρέι Ρουμπλιόφ.
