Ενας εφιάλτης που τον βασάνιζε κάθε βράδυ ήταν το πρώτο κύτταρο της λογοτεχνικής του γραφής. Ηταν έξι χρόνων, όταν η γιαγιά του, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, του απαγόρευσε να αφηγηθεί το όνειρό του. Πήρε μολύβι και χαρτί κι έγραψε το βάσανό του.
«Δεν ξαναείδα τον εφιάλτη αλλά δεν τον ξέχασα. Τον έγραψα ακριβώς πριν από 50 χρόνια. Με τη γραφή απελευθερώνεσαι από τους φόβους αλλά θυμάσαι τα πάντα. Γράφουμε για να δημιουργήσουμε μνήμη». Μικροί στίχοι ήταν από τότε η καταφυγή του. «Μιλούσαν ωστόσο για τον θάνατο. Όταν τα έδειξαν σ έναν συγγραφέα εκείνος δεν πίστεψε ότι τα έγραψε παιδί, «μάλλον η μαμά του», είπε.
Πληγώθηκα. Για πολλά χρόνια έγραφα κρυφά. Στην εφηβεία, σημείωνα στίχους σε εισιτήρια λεωφορείων. Ηταν μια εξάσκηση για να πω την ουσία σε λίγες λέξεις. Η ποίηση με βοήθησε στο πρώτο μου μυθιστόρημα, δομημένο από μικρές ιστορίες. Γι’ αυτό πιστεύω ότι είμαι περισσότεροo ένας ποιητής που γράφει μυθιστορήματα παρά μυθιστοριογράφος».
Αφηγητής γλαφυρός, διεισδυτικός, με χιούμορ και αυτοσαρκασμό ο βραβευμένος με Booker, πολυμεταφρασμένος, Βούλγαρος λογοτέχνης και ποιητής Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ κατάφερε μέσα σε μιάμιση ώρα να συμπαρασύρει το κοινό στον λογοτεχνικό του λαβύρινθο γεμάτο ιστορίες βγαλμένες από τις μέρες και νύχτες της παιδικής ηλικίας που ζούσε με τους παππούδες του. Να μας ταξιδέψει στη χώρα του σε διάφορες εποχές, στα πολιτικά του βιώματα. Να μας μιλήσει για ζητήματα που απασχολούν τη δημιουργική του γραφή, την εγκατάλειψη, τις απώλειες, τον αδυσώπητο Χρόνο, την ενσυναίσθηση, τη νοσταλγία, «η δική μας νοσταλγία δεν είναι για τους τόπους, είναι για τους χρόνους».
«Η γιαγιά μου ήταν κοντά στη Σεχραζάτ, όπου η ιστορία δεν σταματάει πουθενά. Οι αφηγήσεις της, βγαλμένες μέσα από την προφορική παράδοση του τόπου, συνδύαζαν το καθημερινό με το φανταστικό. Ουσιαστικά είναι ιστορίες μέσα στην ιστορία. Εκείνες με σημάδεψαν. Τη δομή της αφήγησής της ακολουθώ στη γραφή μου», έλεγε το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου ο Βούλγαρος συγγραφέας, σε μια συζήτηση εκ βαθέων με τη φιλόλογο, μεταφράστρια των περισσότερων βιβλίων του, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, ανοίγοντας τον κύκλο των εκδηλώσεων «Συγγραφείς του κόσμου ταξιδεύουν στο Μέγαρο», στο φουαγιέ του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.
«Αγαπώ παράλληλα τις ιστορίες του Μπόρχες, τη βουλγαρική ποίηση, την Εμιλι Ντίκινσον. Οταν νιώθουμε κενό μέσα μας, καλό είναι να διαβάζουμε ποίηση -ένας στίχος μπορεί να σταθεί πιο ψηλά από ένα καλό μυθιστόρημα. Ή μια επιστολή του Σενέκα, καθησυχάζει και ηρεμεί».
Ανήκοντας στη γενιά που έχει βιώσει τη νοοτροπία και τα αδιέξοδα των Ανατολικοευρωπαίων, περιέγραψε με χιούμορ, με δόσεις πίκρας και απογοήτευσης τα χρόνια της σοσιαλιστικής Βουλγαρίας και τη μετάβασή της στην καπιταλιστική της φάση.
«Οταν έπεσε το τείχος δεν ήμασταν έτοιμοι γι’ αυτό. Ημουν 21 ετών, φοιτητής. Στις 3 Νοεμβρίου του 1989 προσπαθήσαμε να κάνουμε στη Σόφια την πρώτη πορεία της ζωής μας, αλλά δεν ξέραμε πώς. Περπατούσαμε κοιτώντας δεξιά και αριστερά, τους αστυνομικούς γύρω μας. Σηκώναμε το χέρι δειλά, σε χαμηλό ύψος, σχηματίζοντας με τα δάχτυλα το σύμβολο της νίκης. Τα σώματα μας δεν είχαν μάθει την ελευθερία, αυτό μαθαίνεται. Αναρωτιόμασταν πόσο θα πάρει για να γίνουμε κανονική ευρωπαϊκή χώρα. Οι εκτιμήσεις των συμφοιτητών έκαναν λόγο για πέντε εβδομάδες, οι απαισιόδοξοι έξι μήνες. Πέρασαν 35 χρόνια!».
Μέχρι το ’89 στη Βουλγαρία όλες οικογένειες βίωναν την «κουλτούρα της σιωπής», όπως την αποκαλεί. «Μπορούσες να μιλάς για οτιδήποτε μόνο στο σπίτι, μόνο στην κουζίνα, με κλειδωμένη την πόρτα. Δύσκολα μπορούμε να διαγράψουμε αυτό το συναίσθημα. Γιατί η σιωπή, γεννά σιωπή. Η ποίηση και οι ιστορίες που προσπαθώ να μεταφέρω είναι για την κατανόηση. Δεν ξέρω πόσο βαθιά θα φτάσω».
Γνωρίζει όμως ότι οι καλύτεροι αναγνώστες του είναι η νεολαία. «Μέσα από τις ιστορίες μου, μου λένε, μαθαίνουμε την ιστορία των γονιών μας. Φυσικά. Γι’ αυτούς η δεκαετία του ’90 -η πιο καυτή περίοδος για τη χώρα μου- είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα».
Πώς σχολιάζει όμως την απόφαση του ελληνικού υπουργείου Παιδείας να μοιράσει «Τα μυστικά του Βάλτου» -ένα από τα λογοτεχνικά βιβλία- στους μαθητές της Δευτέρας Γυμνασίου; Υπάρχουν αντίστοιχες περιπτώσεις στη χώρα του; Αυτό ήταν ένα από τα ερωτήματα της εκδήλωσης.
«Εχουμε συνηθίσει τα στερεότυπα που έχουν πολλοί λαοί ο ένας για τον άλλον», ανέφερε. «Οταν συναντώ αναγνώστες από διάφορες χώρες, ιδιαίτερα μετά το Booker, νιώθω την ανάγκη να επισημάνω ότι εμείς, παρ’ όλο που ζούμε στα Βαλκάνια και μιλάμε μικρές γλώσσες, έχουμε το δικαίωμα να προσεγγίσουμε μεγάλα παγκόσμια θέματα. Ξέρουμε ότι τα στερεότυπα γεννούν πολέμους. Οι προσωπικές ανθρώπινες ιστορίες όμως μπορούν να εξαλείψουν το μίσος. Είναι πιο δυνατές από τα στερεότυπα και την προπαγάνδα».
Ενα από τα ζητήματα είναι και ο θάνατος, που τον απασχολεί στο νέο του βιβλίο «Ο Κηπουρός και ο θάνατος» (θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά την ερχόμενη χρονιά, από τις εκδόσεις Ικαρος, όπως όλα του τα βιβλία). Αναφέρεται στον θάνατο του πατέρα του. «Κανείς δεν μας μαθαίνει πώς πεθαίνουμε. Ολες οι επιστήμες ασχολούνται με το πώς θα ζήσουμε. Ο θάνατος των γονιών είναι η πιο συγκλονιστική εμπειρία και η πιο ουσιαστική συνομιλία. Δεν έχεις λόγια παρηγοριάς για το άτομο που φεύγει. Σημαντικότερο εκείνη τη στιγμή είναι να του κρατάς το χέρι, σαν να τον πηγαίνεις μια βόλτα και μετά τον αφήνεις».
• Στην επόμενη διοργάνωση «Συγγραφείς του κόσμου», ο Γάλλος Εντουάρ Λουί θα συνομιλήσει με την ψυχολόγο Ελενα Ολγα Χρηστίδη και τον πρόεδρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων, Κωστή Παπαϊωάννου, τη Δευτέρα 4 Νοεμβρίου στις 7 μ.μ.
