ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
800 μετ’ εμποδίων
εκδ. Πόλις, σελ. 240
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι ένας σπουδαίος στοχαστής με το βλέμμα διαρκώς στραμμένο στον σύγχρονο, χαώδη, ευμετάβλητο κόσμο μας. Η εκπληκτική του παιδεία, φιλοσοφική, θεολογική, ηθική, δεν παρέσυρε τη σκέψη του σε μια αφ’ υψηλού θέαση των εγκοσμίων. Τα δοκίμιά του και οι ομιλίες του καταδεικνύουν πως κεντρική μέριμνα του στοχασμού του είναι η αμφίπλευρη κατανόηση. Να κατανοηθεί δηλαδή το εκάστοτε ζήτημα τόσο από εκείνον που το πραγματεύεται όσο και από εκείνον στον οποίο απευθύνεται. Η συλλογή στον παρόντα τόμο των επιφυλλίδων του στην «Καθημερινή» κατά την τριετία 2021-2023 προβάλλει ολοκάθαρα το εύρος των ενδιαφερόντων του καθώς και τις βασικές ορίζουσες της στάσης του ως διανοουμένου.
Δεσπόζον θέμα των κειμένων είναι η αγάπη. Ο Ζουμπουλάκης, μιλώντας σε έναν αποχριστιανισμένο κόσμο, επιμένει πως έδρα της πίστης είναι η καρδιά. Η καρδιά προέχει ακόμα και στη συνάντηση μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Και εδώ προεξάρχει η μέριμνα της κατανόησης: «έχει τεράστια θεραπευτική σημασία να ακούσει ο γιατρός με προσοχή το αφήγημα του ασθενούς». Αγάπη σημαίνει πρωτίστως ανάληψη της οδύνης του άλλου, συνιστά έκφραση μιας έκθυμης διαθεσιμότητας. Γι’ αυτό προσδιορίζει την ανακουφιστική φροντίδα ως «συνόδευση μέχρι τέλους», ακόμα και μέχρι την υπεράσπιση του δικαιώματος στον θάνατο. Οι άνθρωποι της ανακουφιστικής φροντίδας στέκουν δίπλα «στον άρρωστο, στην πιο βαριά στιγμή της ζωής του, και ακούνε με προσοχή και αγάπη την κραυγή του, το κλάμα, τη διαμαρτυρία, το παράπονο, την αγανάκτησή του».
Ο Ζουμπουλάκης έχει γράψει αρκετές φορές για την ευθανασία, μάλλον με σκεπτικισμό. Ωστόσο, δεν αντιτίθεται στην υποβοηθούμενη αυτοκτονία, διότι προσφέρει την έσχατη παρηγοριά στον άνθρωπο που υποφέρει ανέλπιδα. Oπως τονίζει, κανείς δεν επιτρέπεται να προσπεράσει την κραυγή του αρρώστου: «Φτάνει πια! Δεν αντέχω άλλο». Ούτε η Εκκλησία. Ο Ζουμπουλάκης υπογραμμίζει πως οι χριστιανικές Εκκλησίες οφείλουν να επανερμηνεύουν τις θέσεις και τις απόψεις τους, «υπό το φως πάντα του Ευαγγελίου, σε διάλογο με τα επιστημονικά δεδομένα και τα πολιτισμικά συμφραζόμενα της εποχής τους».
Σε αντίστιξη με την αγάπη εξετάζεται το έτερο μείζον ζήτημα, αυτό του κακού. Ο Ζουμπουλάκης υπενθυμίζει πως κάθε στιγμή η τραγωδία καιροφυλακτεί. Αίφνης «η ευτυχία μετατρέπεται σε αγωνία και οδύνη». Η τραγωδία δοκιμάζει την καλοσύνη των ανθρώπων, αναδεικνύοντας συχνά την αδυνατότητα της αγάπης. Από την αναμέτρηση της καλοσύνης με το κακό εγείρονται τα πιο δύσκολα ηθικά διλήμματα. Το κακό «ανήκει στην υπαρκτική δυνατότητα του ανθρώπου». Oμως, για να διατηρηθεί στον αντίποδα της απόφασης της καλοσύνης, πρέπει να μείνει ανερμήνευτο, ακατανόητο.
Eχει ήδη συμπληρωθεί ένας χρόνος από την αποτρόπαια επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, που επανέφερε τα τραγικά αδιέξοδα που ναρκοθετούν την ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Ο Ζουμπουλάκης απερίφραστα δηλώνει πως η 7η Οκτωβρίου 2023 είναι «η πιο μαύρη μέρα φονικού αντιεβραϊκού μίσους μετά το Ολοκαύτωμα». Δίχως να παραθεωρεί τις συνεχείς ακρότητες της φασιστικής, ακροδεξιάς κυβέρνησης του Νετανιάχου, επιμένει πως το Ισραήλ έχει δικαίωμα ύπαρξης ως κράτος. Ασφαλώς «καμία ειρήνη στην περιοχή δεν είναι εφικτή χωρίς δίκαιη λύση του παλαιστινιακού». Αυτή η αμιγώς ηθική παραδοχή δεν τον εμποδίζει να διακρίνει στις φωνές που υψώνονται υπέρ των Παλαιστινίων τον ανεκρίζωτο αντισημιτισμό που σοβεί στην ελληνική κοινωνία.
Εκείνο που κυρίως με γοητεύει στη σκέψη του Ζουμπουλάκη είναι η έλξη της για τα ερωτήματα περισσότερο παρά για τις απαντήσεις, που πάντοτε κινδυνεύουν από τον δογματισμό και την αδιαλλαξία. Oπως πολύ ωραία το λέει ο ίδιος, πρόκειται για την «ηθική του δισταγμού».
