Ενα ντοκιμαντέρ που μπορεί να προβληθεί πεντάκις εκατομμύρια φορές χωρίς καμία από αυτές να είναι ίδια με την προηγούμενη έρχεται, για πρώτη φορά στην οθόνη, να καταγράψει τα 76 χρόνια ζωής και τα 55 χρόνια καριέρας του Μπράιαν Ινο. Οπως σχεδόν όλες οι επιλογές του τελευταίου εδώ και δεκαετίες, το ντοκιμαντέρ, με τον απλό τίτλο «Eno», είναι αντισυμβατικό – και δεν θα είχε γυριστεί ποτέ, αν δεν υπήρχε ένα λογισμικό που θα έφερε, σχεδόν, το όνομά του.
Το 2018, ο σκηνοθέτης Γκάρι Χάστγουιτ (τα έργα του οποίου πραγματεύονται θέματα όπως η ιστορία των γραμματοσειρών, οι εμμονές των ανθρώπων με τα εμπορικά αντικείμενα, ο σχεδιασμός των μητροπόλεων, η ζωή του Ρόμπερτ Μουγκ, εφευρέτη του σινθεσάιζερ, η αρχιτεκτονική των εργασιακών χώρων κ.ο.κ.) γνώρισε τον Μπράιαν Ινο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του «Rams» (με τιμώμενο πρόσωπο τον Γερμανό σχεδιαστή Ντίτερ Ραμς, υπεύθυνο, μεταξύ άλλων, για τις οικιακές συσκευές Braun και την οδοντόβουρτσα Oral-B) και του πρότεινε να είναι εκείνος το αντικείμενο του επόμενου ντοκιμαντέρ του. Η απάντηση ήταν αρνητική: «Δεν μου αρέσει η γραμμικότητα των συμβατικών βιογραφιών – η ζωή δεν είναι μια ευθεία γραμμή, αλλά μια ιστορία που τη γράφουμε και την ξαναγράφουμε. Δεν μπορεί να υπάρξει αξιόπιστη καταγραφή καμίας ζωής, άπαξ και είναι μονοδιάστατη».
Ο Χάστγουικ, όμως, δεν το έβαλε κάτω: αναζήτησε τον προγραμματιστή Μπρένταν Ντόους και συμφώνησαν ότι θα έκαναν ξανά την ίδια πρόταση στον Ινο, δύο χρόνια αργότερα, όταν πλέον είχαν αναπτύξει το λογισμικό με τίτλο Brain One (αναγραμματισμός της λατινικής γραφής του ονόματος του Μπράιαν Ινο) που, ανάλογα με τα δεδομένα τα οποία εισήγε ο χρήστης, μπορούσε να αναπαραγάγει κάθε πιθανό συνδυασμό αυτών. Ο Ινο εντυπωσιάστηκε από τις δυνατότητες αυτού του εργαλείου και εμπιστεύτηκε στους δύο Αμερικανούς δημιουργούς 500 ώρες κινηματογραφημένου υλικού από το προσωπικό του αρχείο, ενώ δέχθηκε να δώσει και συνεντεύξεις στην κάμερά τους για συνολικά 30 ώρες. Αυτές οι 530 ώρες τροφοδοτήθηκαν στο λογισμικό και από εκεί και πέρα κάθε προβολή είναι μοναδική, αν όχι σε διάρκεια (100 λεπτά διαρκεί τυπικά) σίγουρα σε περιεχόμενο! Στην πρεμιέρα της ταινίας, τον Μάιο στη Νέα Υόρκη, ο σκηνοθέτης πήρε τον λόγο και παραδέχτηκε ότι «κάθε φορά που προβάλλεται, είναι, κυριολεκτικά, μια διαφορετική ταινία!».
Αυτονόμηση της τέχνης
Η λογική της διαρκούς αναπαραγωγής και αναμόρφωσης δεν είναι πρωτόγνωρη για τον Ινο: το 2006 είχε επιμεληθεί την έκθεση «77 εκατομμύρια πίνακες» στο Τόκιο, όπου πάλι η εγκατάσταση πρόβλεπε μουσική υπόκρουση που αναπαραγόταν… αυτοβούλως, χωρίς την επέμβαση του δημιουργού της. Οταν άλλοι μουσικοί χρησιμοποιούσαν τις δυνατότητες των σύγχρονων στούντιο και της κονσόλας ως επιπλέον μουσικού οργάνου, ο Ινο ήδη οραματιζόταν μια τέχνη ικανή να αναπαράγεται και να αναμορφώνεται ερήμην της ανθρώπινης παρέμβασης. Το σκεπτικό του ήταν ότι άπαξ και ο καλλιτέχνης παραδώσει το έργο του, αυτό πρέπει να μπορεί να εξελίσσεται αυτόνομα, ως ένας ζωντανός οργανισμός. Η έκθεση εκείνη κυκλοφόρησε σε διπλό dvd rom που μόλις έμπαινε στον υπολογιστή, κάθε φορά πρόβαλλε διαφορετικό συνδυασμό ήχου και εικόνας.
Το ίδιο συνέβη και με το άλμπουμ του με τίτλο «Reflection», το 2016. Οσοι το απέκτησαν σε φυσική μορφή (cd/βινύλιο), ακούν κάθε φορά την ίδια μινιμαλιστική σύνθεση, διάρκειας 54 λεπτών. Οσοι όμως το αναζήτησαν ψηφιακά, μέσα από τις διαθέσιμες πλατφόρμες, ακούν κάθε φορά όποια εκδοχή γίνεται… αυτομάτως διαθέσιμη. Για παράδειγμα, αν κάποιος επιλέξει να το ακούσει σήμερα από το Spotify, θα συναντήσει 65 λεπτά και 24 δευτερόλεπτα, τη «φθινοπωρινή εκδοχή»!
Για όποιον δεν είναι εξοικειωμένος με την πορεία του Μπράιαν Ινο, όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν επιτηδευμένες επιλογές με μοναδικό στόχο να αποφύγουν κάθε εύκολη καλλιτεχνική κατηγοριοποίηση – και αυτή είναι μια μομφή που συχνά αποδίδεται στο πρόσωπο ή στο έργο του, όχι πάντοτε αβάσιμα. Υπάρχουν δουλειές του που έχουν συνδεθεί με installation μοντέρνας τέχνης χωρίς να είναι τίποτε άλλο από ασκήσεις ύφους ή παραλλαγές θεμάτων που εξαρχής δεν είχαν ουσία. Κανείς, εντούτοις, δεν μπορεί να πει ότι ο Ινο δεν είναι συνεπής στα όσα πρεσβεύει.
Ενας νέος κόσμος
Στο βιβλίο του Τζον Αλεξάντερ «Citizens» (2022, Canbury Press), o Μπράιαν Ινο υπογράφει τον πρόλογο, στον οποίο διαβάζουμε ότι «οι άνθρωποι πρέπει να συνεργαστούν ώστε να φανταστούν εκ νέου τι κόσμο θέλουμε να χτίσουμε. Οι ιστορίες μετράνε – μπορούν να μας παγιδέψουν, αλλά μπορούν και να μας εμπνεύσουν. Οι ιστορίες που αφηγούμαστε σχηματίζουν την εικόνα που έχουμε τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τον κόσμο. Μόνον αν δούμε τον κόσμο διαφορετικά, θα μπορούμε να αλλάξουμε συμπεριφορά…
55 χρόνια καριέρας, 29 σόλο άλμπουμ, 22 σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες, αμέτρητες παραγωγές για τρίτους δεν χωρούσαν σε ένα φιλμ, οπότε επιστρατεύθηκε το λογισμικό «Brain One».
Οταν μοιραζόμαστε μια τέτοια ιστορία, η πραγματικότητα ορθώνεται απέναντί της και προσαρμόζεται στα μέτρα της. Η νέα ιστορία γίνεται μια αόρατη δύναμη που μας ωθεί μπροστά. Με τη φαντασία μας μπορούμε να κάνουμε πιο πιθανό το μέλλον, όπως το θέλουμε. Η τέχνη μπορεί να παίξει αυτό τον ρόλο: ό,τι είναι εφικτό στην τέχνη μπορούμε να το σκεφτούμε στη ζωή. Μεταμορφωνόμαστε πρώτα μέσα από το στυλ, τη μόδα και την τέχνη, αυτές τις εκούσιες βυθίσεις σε εικονικούς κόσμους – μέσω αυτών παίρνουμε μια γεύση του πώς θα είμαστε αν υιοθετήσουμε άλλες αξίες. Προβάρουμε νέα συναισθήματα και ευαισθησίες. Φανταζόμαστε άλλους τρόπους θεώρησης του κόσμου μας και του μέλλοντός του. Χρησιμοποιούμε την τέχνη ως μακέτα νέων πιθανών κόσμων. Κοιτάμε τριγύρω, εντοπίζουμε τους τομείς στους οποίους ασκούμε επιρροή, σηκώνουμε τα μανίκια και φροντίζουμε να συμβούν πράγματα…
Για να σώσουμε τον πλανήτη μας πρέπει να κάνουμε πάρα πολλά – αλλά εάν τα καταφέρουμε, θα καταλήξουμε σε ένα πολύ καλύτερο σημείο από αυτό που βρισκόμαστε τώρα».
Ο Ινο δεν διστάζει να τοποθετείται κοινωνικά και πολιτικά για όλα τα ζητήματα που απασχολούν τον μέσο δυτικό άνθρωπο: υπερκαταναλωτισμός, κλιματική αλλαγή, πόλεμος στη Γάζα, οικονομικές ανισότητες, Brexit – κάποιοι ισχυρίζονται ότι, μερικές φορές, οι τοποθετήσεις αυτές είναι, αν όχι αφελείς, από την πλευρά ενός εκατομμυριούχου που ζει σε μια κοινωνία με λειτουργικές δομές, αλλά, αν μη τι άλλο, κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει ότι περιμένει απαθώς να αλλάξουν όλα από τον καναπέ του στο Λονδίνο.
Κοινωνική δράση
Το 1995 είχε ταξιδέψει μέχρι τη Βοσνία για να κάνει εργαστήρια μουσικής για παιδιά που είχαν πληγεί από τον πόλεμο. Από το 1996 είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματος Long Now, που με έδρα το Σαν Φρανσίσκο έχει όραμα να «ενισχύσει δημιουργικά την υπευθυνότητα» απέναντι στον ανθρώπινο πολιτισμό για τα επόμενα… 10.000 χρόνια, με διάφορες δράσεις, όπως π.χ. μια ανοικτή στο κοινό βιβλιοθήκη με 3.500 επιλεγμένους τίτλους ή η προστασία και διάσωση των γλωσσικών διαλέκτων που κινδυνεύουν με αφανισμό μέχρι τον 22ο αιώνα! Το 2021 ίδρυσε τον οργανισμό EarthPercent, που μέσα σε τρία χρόνια συγκέντρωσε πάνω από 675.000 δολάρια, τα οποία διατέθηκαν για μελέτες υπέρ της προστασίας του πλανήτη.
Στο σάουντρακ του ντοκιμαντέρ «Eno», που προβλήθηκε και στη χώρα μας την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας», περιλαμβάνονται και τρεις ανέκδοτες ηχογραφήσεις – η μία είναι αυτή που κλείνει αυτή την ανθολογία: πρόκειται για την απόδοση του κλασικού «By The River», όπως παρουσιάστηκε ζωντανά ενώπιον του ελληνικού κοινού στο Ηρώδειο, μαζί με τον αδελφό του, Ρότζερ, στην πρώτη κοινή τους εμφάνιση στις 4 Αυγούστου του 2021. Για εκείνη τη συναυλία, που είχε πραγματοποιηθεί ενώ η Εύβοια είχε παραδοθεί σε εκείνη την καταστροφική πυρκαγιά, ο Μπράιαν Ινο είχε δηλώσει, δύο χρόνια αργότερα, πως «δεν θα μπορούσα να χάσω την ευκαιρία να εμφανιστώ στο παλαιότερο, ίσως, θέατρο του κόσμου, στη γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού. Ενώ παίζαμε, με τον καπνό από τις δασικές πυρκαγιές στον ουρανό και τη θερμοκρασία στους 45 βαθμούς, τα πράγματα δεν επέτρεπαν αισιοδοξία. Τώρα όμως βλέπω την αρχή μιας αναγέννησης – τους ανθρώπους να καταλαβαίνουν ότι, αν δεν αντιδράσουμε, θα χάσουμε τα πάντα».
«Κάθε φορά που προβάλλεται, είναι, κυριολεκτικά, μια διαφορετική ταινία!» δήλωσε, κατά την πρεμιέρα, ο σκηνοθέτης Γκάρι Χάστγουιτ.
Γεγονός παραμένει ότι η μινιμαλιστική προσέγγισή του στη μουσική επεκτείνεται και στα προσωπικά του: δύο γάμοι, τρεις κόρες, δύο διαζύγια, χωρίς πολλά σκάνδαλα και ένας μάλλον λακωνικός τρόπος ζωής είναι ο απολογισμός μιας πορείας σαφώς αφοσιωμένης στην τέχνη και στην αναζήτηση νέων τρόπων έκφρασης. Οπως έγραφε, εξίσου αφαιρετικά, στο ημερολόγιό του του 1995, που εκδόθηκε σε βιβλίο με τίτλο «A Year with Swollen Appendices» (1996, Faber and Faber), «γενικά τείνω προς οτιδήποτε “λιγότερο”: λιγότερα ψώνια, λιγότερο φαγητό, λιγότερο ποτό, λιγότερη κατανάλωση, λιγότερο παιχνίδι βάσει των κανόνων και των δοκιμασμένων συνταγών. Ολα αυτά θέλω να δώσουν τη θέση τους σε περισσότερη περισυλλογή εν κινήσει, περισσότερο αυτοσχεδιασμό, περισσότερες εκπλήξεις, περισσότερα γέλια».
Το ντοκιμαντέρ «Eno», το οποίο προβλήθηκε στις «Νύχτες Πρεμιέρας», αυτήν την εποχή περιοδεύει σε διεθνή φεστιβάλ ανά τον κόσμο και αναμένεται προσεχώς η εμπορική κυκλοφορία του.
10+1 στιγμές του που έμειναν στην Ιστορία
Roxy Music
Μπορεί να έμεινε δυόμισι χρόνια μαζί τους (1971-1973), αλλά τα δύο άλμπουμ που έβγαλαν ήταν αρκετά για να αλλάξουν τη βρετανική μουσική σκηνή.
Obscure records
Η δισκογραφική εταιρεία που ίδρυσε το 1975. Αντεξε μόνο 4 χρόνια και έβγαλε 10 πειραματικά άλμπουμ. Πιο εντυπωσιακό το «The Sinking Of The Titanic» του Γκάβιν Μπράιαρς: η ορχήστρα του πλοίου να παίζει τόσο πριν όσο και μετά το ναυάγιο!
«Μη μουσικός»
Ετσι δήλωνε ο Ινο εξαρχής. Μπορεί όντως να μην είχε σπουδές κονσερβατορίου, όμως μπορεί να παίξει σχεδόν όλα τα μουσικά όργανα.
Η τριλογία του Βερολίνου
Τα άλμπουμ «Low», «Heroes», «Lodger» (1977-1979) ήταν τα πιο σημαντικά, ίσως, για την εξέλιξη της καριέρας του Ντέιβιντ Μπόουι, ο οποίος είχε τυφλή εμπιστοσύνη στο άγγιγμα του Ινο ως παραγωγού.
«No New York»
1978 και ο Ινο βρίσκεται στη Νέα Υόρκη για ένα πενθήμερο «no wave» φεστιβάλ. Εντυπωσιασμένος από την κακοφωνία και την εν γένει αισθητική των μουσικών εκείνης της σκηνής, πείθεται να επιμεληθεί μια ρηξικέλευθη συλλογή.
Talking Heads
O ηχογραφημένος στις Μπαχάμες το 1980 δίσκος «Remain in Light» ήταν που πιστοποίησε ότι το «νέο κύμα» πλέον δεν γνώριζε σύνορα: ρυθμοί από τη Νιγηρία, τρομπέτες-φαντάσματα του Τέταρτου Κόσμου, φωνητικά που θύμιζαν τελετές βουντού, ερμηνείες επηρεασμένες από την ανερχόμενη, τότε, ραπ σκηνή και στίχοι εμπνευσμένοι από το σκάνδαλο Watergate – όλα αυτά μέσα σε 40 λεπτά!
«My Life In The Bush Of Ghosts»
Το πρώτο από τα δύο άλμπουμ του με τον Ντέιβιντ Μπερν: συνδύαζε αφρικανικούς ρυθμούς με ανατολίτικους αμανέδες, αναλύσεις από talk shows, μηνύματα ευαγγελιστών, τραγουδίστριες από τον Λίβανο, καθώς και αναγνώσεις από το Κοράνι.
Ambient
Η πατρότητα του όρου ανήκει στον ίδιο. Περιγράφει την περιβαλλοντική μουσική, αυτήν που μπορεί να συνυπάρχει με τους αστικούς θορύβους ή τους ήχους της φύσης.
U2
Από τις συνεργασίες του με γκρουπ των μεγάλων σταδίων (James, Coldplay), οι U2 ήταν αυτοί που μεταμορφώθηκαν πιο δραστικά από την παρουσία του. Tα «Unforgettable Fire» (1984), «Joshua Tree» (1987) και «Acthung Baby» (1991) σημάδεψαν την εποχή τους όσο ελάχιστα ροκ άλμπουμ.
Windows 95
Η Microsoft του είχε αναθέσει να γράψει 6 δευτερόλεπτα μουσικής για την εκκίνηση των Windows. Το ηχητικό αρχείο που παρέδωσε ο Ινο είχε παραχθεί σε… Macintosh!
Oblique Strategies
Σε ελεύθερη απόδοση «Πλάγιες Στρατηγικές», μια σύλληψη του Ινο και του καλλιτέχνη Πίτερ Σμιντ (1931-1980). Ηταν ένα κουτί με κάρτες, κάθε μία με ένα γνωμικό/μια συμβουλή για να αντιμετωπιστούν πάσης φύσεως δημιουργικά αδιέξοδα.
