27η Απριλίου 2010. Εκείνη την ημέρα, τα αδέσποτα σκυλιά που βρίσκονταν πίσω από τα κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης είχαν αγκαλιαστεί μεταξύ τους, μερικές φορές ακουμπώντας το κεφάλι τους στην κοιλιά του άλλου σαν μικρά γατιά. Ο άνεμος φυσούσε δυνατά εκείνο το πρωί, σε σημείο μάλιστα που εμπόδιζε τους διαδηλωτές που είχαν συγκεντρωθεί στη λεωφόρο Πανεπιστημίου να κρατήσουν όρθια τα πανό τους. Θυμάμαι ακόμη τις σιλουέτες των επισήμων, να ανεβαίνουν σκυφτές και με δυσκολία, λόγω της εύθραυστης ηλικίας τους, τα σκαλιά της Ακαδημίας. Η εκδήλωση για την επίσημη υποδοχή του Θανάση Βαλτινού στο Iδρυμα πήρε τη μορφή ενός μεγάλου μονολόγου: ολόκληρο το κείμενο του «Τελευταίου Βαρλάμη» το διάβασε ο ίδιος, όρθιος και απνευστί. Σε πολλούς το γεγονός θα φάνηκε τολμηρό, αλλά σε κάθε περίπτωση ήταν πρωτοφανές. Σε όσους δεν ήξεραν καλά το έργο του δόθηκε έτσι η ευκαιρία να ακούσουν τα προσφιλή του θέματα, συμπυκνωμένα, σε μικρογραφία, καθώς και τον τρόπο που τα επεξεργάζεται. Το πώς μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας διανύεται πλαγίως η Ιστορία της νεότερης Ελλάδας στο σύνολό της, μέχρι τα ακανθώδη επεισόδια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Ετσι ο Βαλτινός αποδίδει με διαφάνεια την ακτινογραφία ενός έθνους, μιας εποχής και, σε τελευταία ανάλυση, του συλλογικού ασυνειδήτου μιας χώρας. Το ίδιο ισχύει και στα μείζονα μυθιστορήματά του όπως την «Ορθοκωστά» ή στα σμιλεμένα διηγήματα του «Εθισμός στη νικοτίνη», χάρη στο οποίο τον γνώρισα. Εδώ φαίνεται η δύναμη και η αποτελεσματικότητα της γραφής του, που είναι ανάλογες με την οικονομία, την απογύμνωση και την ακρίβειά του. Τώρα πλέον που ο Γάλλος αναγνώστης έχει πρόσβαση, εκτός από το «Η κάθοδος των εννιά», σε περισσότερα μεταφρασμένα έργα του, μπορεί να απολαύσει διαφορετικές φόρμες γραφής: διηγήματα δύο φωνών (σε διάλογο), μυθιστόρημα σε πολυφωνία, μικρογραφήματα ή ιστορίες ένθετες μέσα στην Ιστορία με μεταπτώσεις συχνά τραγικές – πώς αλλιώς;
Σήμερα, λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του, ξανασκέφτομαι αυτό που μου είπε μέσα στο αυτοκίνητο, επιστρέφοντας από το χωριό του της Κυνουρίας προς Αθήνα, σε τόνο εξομολογητικό: «Το γράψιμο, τι μακελειό…».
* Ο κ. Ζιλ Ορτλίμπ είναι λογοτέχνης και μεταφραστής του Θανάση Βαλτινού στα γαλλικά.
