AΝΝΕ APPLEBAUM
Autocracy, Inc.
εκδ.: Doubleday, 2024, σελ. 224
Η Αν Απλμπάουμ είναι βραβευμένη Αμερικανίδα δημοσιογράφος και ιστορικός, συγγραφέας πέντε βιβλίων για την Ανατολική Ευρώπη, ένα εκ των οποίων, το «Γκούλαγκ», τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ το 2004. Εχοντας εργασθεί για πολλά χρόνια στη Washington Post, από το 2020 αρθρογραφεί στο περιοδικό Atlantic και μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Ουάσιγκτον και Πολωνίας, όπου ο σύζυγός της Ράντοσλαβ Σικόρσκι είναι υπουργός Εξωτερικών. Στο τελευταίο, έκτο, βιβλίο της περιγράφει την απειλή που εκπροσωπούν τα αυταρχικά καθεστώτα, όχι μόνο για τους πολίτες τους αλλά και για τις δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο και επισημαίνει πόσο επείγουσα είναι η αντιμετώπιση αυτής της απειλής.
Τα αυταρχικά καθεστώτα στον 21ο αιώνα, παρά τις διαφορές μεταξύ τους, έχουν στήσει ένα ευρύ δίκτυο διαφθοράς και αλληλοϋποστήριξης. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά για τις συναλλακτικές σχέσεις μεταξύ αυταρχικών καθεστώτων σε Ρωσία, Κίνα, Ιράν, Βόρεια Κορέα, Βενεζουέλα, Κούβα, Ζιμπάμπουε, Συρία, Λευκορωσία κ.λπ., που προσφέρουν στους ομοϊδεάτες τους ποικίλη βοήθεια, όπλα, τεχνολογία, δάνεια, διπλωματική στήριξη και εμπορικές διευκολύνσεις. Με αιχμή του δόρατος τη Ρωσία και την Κίνα αμφισβητούν έμπρακτα τους κανόνες του διεθνούς συστήματος, όπως επικράτησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, προπαγανδίζοντας ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή, τα δικά τους καθεστώτα εγγυώνται τη σταθερότητα και η Αμερική αποτελεί την πηγή παντός κακού.
Καλλιεργώντας στους πολίτες τους τον φόβο, την απάθεια και τον κυνισμό, έχουν κύρια μέριμνα πώς να διατηρήσουν πάση θυσία την εξουσία, να πλουτίσουν οι ίδιοι και ο στενός κύκλος τους και να δυσφημήσουν τη δημοκρατία ως αξιόπιστη επιλογή για τις χώρες τους. Αδιαφορούν για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία και δεν τους απασχολεί αν οι χώρες τους μετατρέπονται σε παρίες. Παρακολουθούν και διώκουν τους αντιπάλους τους, χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διαδίδουν ψεύδη και θεωρίες συνωμοσίας και διασύρουν τους αγωνιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες τους ως προδότες, εξωνημένους από ξένες δυνάμεις. Παραμυθιάζουν τους λαούς τους ότι «εμείς είμαστε ισχυροί, εξασφαλίζουμε την τάξη και υπερασπιζόμαστε τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες απέναντι στο χάος και τον εκφυλισμό της Δύσης».
Στο κέντρο αυτού του δικτύου βρίσκεται η Ρωσία, που κατά τη συγγραφέα αποτελεί το πρότυπο της συνύπαρξης κλεπτοκρατίας και δικτατορίας και υπό τον Πούτιν έχει μετατραπεί σε κράτος μαφία. Η Δύση, όμως, δεν είναι άμοιρη ευθυνών για την εξέλιξη αυτή, καθώς τράπεζες, δικηγόροι, λογιστές, λομπίστες, επιχειρήσεις και πολιτικοί έκαναν τα στραβά μάτια, διευκόλυναν και ωφελήθηκαν από τις ρωσικές δοσοληψίες, όπως πράττουν και με άλλα αυταρχικά καθεστώτα.
Κλεπτοκρατία
Για την Απλμπάουμ η συγκολλητική ουσία της πολυεθνικής του αυταρχισμού δεν είναι η ιδεολογία, αλλά οι μηχανορραφίες των μελών της να μη χάσουν την εξουσία και τον πλούτο και να εξασφαλίσουν την ατιμωρησία. Η κλεπτοκρατία και ο αυταρχισμός συμβαδίζουν, προσφέροντας αλληλοκάλυψη. «Η πληθώρα των διευκολύνσεων για το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος και η ανοχή που δείχνουν οι δημοκρατίες στην ξένη διαφθορά δίνουν σήμερα στους αυταρχικούς ηγέτες ευκαιρίες, που λίγοι θα φαντάζονταν πριν από μερικές δεκαετίες». Οταν αντιμετωπίζουν κυρώσεις, οι φίλοι τους σπεύδουν να τους συνδράμουν επωφελούμενοι και οι ίδιοι από την καταστρατήγησή τους, όπως π.χ. στην περίπτωση της Τουρκίας με τα καθεστώτα Βενεζουέλας και Ρωσίας.
Επικεφαλής του αντιδυτικού «άξονα της αντίστασης» βρίσκονται η Ρωσία και η Κίνα, που προσπαθούν να ξαναγράψουν τους κανόνες του διεθνούς συστήματος στα δικά τους πρότυπα και να υποσκάψουν τις δημοκρατίες. H Κίνα ηγείται της καμπάνιας για την απάλειψη της γλώσσας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας από τους διεθνείς θεσμούς. Αντ’ αυτών προβάλλει το «δικαίωμα στην ανάπτυξη», τον αμοιβαίο σεβασμό και τη μη ανάμειξη στα εσωτερικά των άλλων. Η Ρωσία από την πλευρά της επιχειρεί πιο επιθετικά να υπονομεύσει το διεθνές στάτους κβο επικαλούμενη τον «πολυπολισμό» του παρόντος.
Πώς, με αντάλλαγμα δάνεια, τεχνολογία, όπλα, διπλωματική και εμπορική στήριξη, έχει στηθεί ένα δίκτυο από κράτη-παρίες με άξονα τη Ρωσία και την Κίνα.
Παρά τη δυσοίωνη εικόνα που περιγράφει, η συγγραφέας με το σύνθημα «δημοκράτες ενωθείτε» καλεί τις δημοκρατίες να συμπράξουν σε έναν συνασπισμό ενάντια στις αυταρχικές πρακτικές, όπου κι αν εκδηλώνονται, στη Ρωσία, στην Κίνα, στην Ευρώπη ή στην Αμερική. Μια συμμαχία κατά της κλεπτοκρατίας θα δυσκολέψει το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος και θα αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ομοίως, με τον πολλαπλασιασμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την επιδημία της παραπληροφόρησης και την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης, είναι επείγουσα η υιοθέτηση κανόνων και ρυθμίσεων, ώστε να ενισχυθεί η διαφάνεια και η λογοδοσία. Τέλος, οι κίνδυνοι της εμπορικής υπερεξάρτησης από τη Ρωσία, την Κίνα και άλλα αυταρχικά καθεστώτα δεν είναι μόνο οικονομικοί, αλλά υπαρξιακοί, γράφει. Πρέπει να εξασφαλισθεί ότι οι ΗΠΑ και η Δύση δεν εξαρτώνται από την Κίνα για οτιδήποτε μπορεί να «οπλοποιηθεί» εις βάρος τους ή στην περίπτωση της Ρωσίας να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο εκβιασμού τους.
Οι δημοκρατίες έχουν προβλήματα και ευθύνονται για πολλές ιστορικές πληγές. Μπορούν να αλωθούν από έξω αλλά και από μέσα, από διχασμούς και δημαγωγούς. Οσοι ζουν σε αυτές πρέπει να δουν κατάματα τη νέα πραγματικότητα και να αντεπιτεθούν για να τις προστατεύσουν, καταλήγει.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.
