Οι φίλοι του τον φωνάζουν «Πιερό», σαν τον «Pierrot le Fou» της γαλλικής νουβέλ βαγκ, τον ήρωα της ταινίας του Γκοντάρ που παρατάει την οικογένειά του μετά ένα βαρετό πάρτι και το σκάει από το Παρίσι με μια παλιά ερωμένη του, την οποία κυνηγούν επαγγελματίες δολοφόνοι.
Στον Πιερ-Αντρέ Βάιτς αρέσουν οι τρελές ρομαντικές ιστορίες, του αρέσουν όλες οι αφηγήσεις. Κυρίως όμως λατρεύει την όπερα επειδή «μεταφέρει το συναίσθημα όχι στο μυαλό αλλά στη σάρκα του θεατή, και επειδή δεν σταματά να προσφέρει απλόχερα σε μια εποχή που η γενναιοδωρία έχει χαθεί», όπως εξηγεί.
Συναντιόμαστε σε ένα σύντομο διάλειμμα μεταξύ προβών για τη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) «Αλέκο», τη μονόπρακτη όπερα σε μουσική του Σεργκέι Ραχμάνινοφ που σκηνοθετεί η Φανί Αρντάν. Η διάσημη Γαλλίδα ηθοποιός, που πλέον προτιμά τον ρόλο της σκηνοθέτιδος, έχει προσκαλέσει τον Πιερ-Αντρέ Βάιτς στην Αθήνα για τα σκηνικά, γνωρίζοντας πως εάν θέλει κανείς να μπει στον μαγικό κόσμο των Τσιγγάνων, όπως συμβαίνει σε αυτή την όπερα, ο γλυκύτατος και διαπρεπής Πιερό ξέρει τον πιο ποιητικό δρόμο. Ο ίδιος –μόνιμος συνεργάτης στις παραστάσεις του Ολιβιέ Πι από το 1989– θεωρεί τη σκηνογραφία μια χορογραφία του χώρου. Εχει σχεδιάσει περισσότερα από 150 σκηνικά για σκηνοθέτες θεάτρου και όπερας, ενώ διδάσκει σκηνογραφία στην Ανώτερη Εθνική Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών στο Στρασβούργο.
Ομως δεν περιορίζεται μόνο στη σκηνογραφία. Παράλληλα σκηνοθετεί, είναι ενδυματολόγος και λυρικός τραγουδιστής. Ξεκίνησε την καριέρα του στο Théâtre du Peuple στη Γαλλία, όπου από τα 10 του χρόνια συμμετείχε σε παραστάσεις, τραγουδούσε και σχεδίαζε σκηνικά και κοστούμια. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Στρασβούργο και λυρικό τραγούδι στο Conservatoire d’art lyrique στο Παρίσι. Μου δόθηκε η ευκαιρία να ακούσω τη δύναμη και την εκφραστικότητα της φωνής του στη συνέχεια αυτής της συνέντευξης, αλλά δεν προτρέχω. Η κουβέντα ξεκινά από την εμπειρία του Βάιτς στο θέατρο, από το πάθος της σκηνής. Κι ετσι γρήγορα αποκαλύπτονται η τσιγγάνικη καταγωγή του και οι βαθιές γνώσεις του για μια παράδοση ζωής και τέχνης που θαυμάζει.
«Εργάζομαι εδώ και 50 χρόνια και έχω κάνει περισσότερες από 350 παραστάσεις. Ολα αυτά τα χρόνια προσπαθώ να δώσω στον θεατή αυτό που δεν μπορεί να πάρει από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο ή το κινητό του. Δηλαδή, την αλήθεια της στιγμής», εξηγεί. «Για εμάς τους Τσιγγάνους, η στιγμή είναι κάτι πολύ σημαντικό, επειδή στην κουλτούρα μας πρέπει να ζεις στο παρόν. Δεν μιλάμε ποτέ για το παρελθόν, μιλάμε μόνο για το παρόν. Και μόλις τελειώσει, τελείωσε».
– Δεν μιλάτε για το μέλλον;
– Μόνο για τον καιρό της επόμενης ημέρας.
– Στην όπερα «Αλέκο», η κοινότητα των Τσιγγάνων συναντά την κοινωνία των αστών, οι άνθρωποι των ενστίκτων συναναστρέφονται εκείνους που αποδέχονται μια ορθολογική οργάνωση της ζωής. Πώς δουλέψατε με αυτό το υλικό για τα σκηνικά σας;
– Η έμπνευσή μου έρχεται κυρίως από την οικογένειά μου. Αυτό που έπρεπε να σκεφτώ κατ’ αρχήν ήταν οι Τσιγγάνοι της παράστασης. Ποιοι είναι; Είναι νομάδες που μετακινούνται διαρκώς κουβαλώντας μαζί τους έναν δικό τους πολιτισμό και έναν ιδιαίτερο τρόπο ύπαρξης. Νομίζω επίσης ότι είναι σημαντικό να πούμε ότι δεν ανήκουν σε μια συγκεκριμένη εποχή, μολονότι το λιμπρέτο και το ρομαντικό ποίημα «Τσιγγάνοι» του Πούσκιν, στο οποίο βασίστηκε το λιμπρέτο, γράφτηκαν το 1824. Καταυλισμοί Τσιγγάνων, τροχόσπιτα και τρέιλερ υπάρχουν ακόμη. Ισως να είναι λίγο διαφορετικός ο τρόπος που είναι ντυμένοι οι άνθρωποι σήμερα.
Προσπαθώ να δώσω στον θεατή αυτό που δεν μπορεί να πάρει από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο ή το κινητό του: την αλήθεια της στιγμής.
– Πώς σας επηρέασε η καταγωγή σας σε αυτή τη δουλειά;
– Οι δικοί μου ήταν άνθρωποι που ζούσαν παίζοντας μουσική. Η οικογένεια του παππού μου προέρχεται από την Ανατολική Ευρώπη, και εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σχεδιάζοντας τα σκηνικά τούς σκεφτόμουν συχνά. Οι Τσιγγάνοι παίζουμε συνεχώς μουσική και χορεύουμε, αλλά όχι για θεατές. Μόνο για εμάς. Υπάρχει λοιπόν πάντοτε ένας χώρος στον καταυλισμό που μοιάζει με αυτοσχέδιο θέατρο, όπου όλοι συναντιούνται για να χορέψουν, να τραγουδήσουν και να φάνε. Αυτός είναι ένας κόσμος παραδοσιακός αλλά και σύγχρονος. Στο βάθος της σκηνής βρίσκεται η πόλη. Συνέβαινε τον 19ο αιώνα, αλλά συμβαίνει ακόμη. Τώρα οι καταυλισμοί των τσιγγάνων βρίσκονται σε ανοιχτούς χώρους ή σε πάρκινγκ στο πλάι αυτοκινητοδρόμων.
Καλλιτεχνικά, ήθελα να αναδείξω την ποίηση της γειτνίασης των δύο κόσμων που για την παράστασή μας βρίσκονται υπό την επήρεια μιας έκλειψης Σελήνης. Στην αρχή, η πανσέληνος φωτίζει την πολύ ρομαντική ιδέα του έρωτα μιας Τσιγγάνας με έναν αστό. Οσο προχωρούν η αφήγηση και η μουσική, το φεγγάρι γίνεται όλο και πιο μαύρο, σαν να επίκειται μεγάλη καταστροφή.
– Ποιο είναι το σημαντικότερο στοιχείο γύρω από το οποίο χτίζετε τη σκηνογραφική «χορογραφία» σας;
– Αυτό που συνοψίζει τη σκηνογραφία μου, είναι ένας πολύ παλιός ξύλινος τροχός, που στην πορεία αντικαθίσταται από έναν ελαστικό τροχό αυτοκινήτου. Με ενδιαφέρει να δείξω ότι ο τροχός δεν αλλάζει, απλώς μετατρέπεται με το πέρασμα του καιρού από την ξύλινη ρόδα του παλιού τροχόσπιτου στα ελαστικά ενός σύγχρονου αυτοκινήτου ή τρέιλερ. Είναι απλώς ζήτημα αισθητικής, υλικού, φόρμας. Οι Τσιγγάνοι ταξιδεύουν στον κόσμο, και η ζωή τους κυλάει πάνω σε τροχούς. Αλλά και το φεγγάρι είναι στρογγυλό, όπως και το σύμβολο του τροχού της τύχης. Δεν υπάρχουν σύνορα μεταξύ των χωρών που μπορούν να εμποδίσουν την ελευθερία των Τσιγγάνων· η γη και η ζωή τους είναι κυκλική όπως κύκλος είναι και η Γη.
– Αν ονομάζατε μόνο ένα πράγμα, το οποίο θα θέλατε να μεταδώσετε στους θεατές της συγκεκριμένης όπερας, ποιο θα ήταν;
– Δύσκολη ερώτηση, για να δούμε… Νομίζω θα ήθελα να μπορέσουν να αναλογιστούν τη ζωή τους. Δεν είναι ψυχαγωγία αυτό που κάνω. Δουλεύω για τους θεατές, για να τους βοηθήσω να ζήσουν καλύτερα ή να τους βοηθήσω να αγαπήσουν καλύτερα, αλλά και να τους βοηθήσω να πεθάνουν καλύτερα. Γιατί πιστεύω ότι, αυτή τη στιγμή, ο θεατής, ο άνθρωπος είναι πολύ μόνος και χρειάζεται κάθαρση για να μπορέσει να καταλάβει τον κόσμο στον οποίο βρίσκεται.
Συγκινείται καθώς μιλάει. «Είμαι Τσιγγάνος στο βάθος, μη βλέπετε που έχω γαλάζια μάτια και δεν φορώ κρίκους στα αυτιά», τονίζει. Συζητάμε για την προφορική παράδοση, μέσα από την οποία διαιωνίζονται η τσιγγάνικη μουσική και το τραγούδι. «Ακούμε το τραγούδι με έναν τρόπο και μετά επαναλαμβάνουμε αυτό που ακούσαμε. Δεν μπορώ να σας το εξηγήσω», λέει, «γι’ αυτό θα σας τραγουδήσω».
Ξαφνικά η αίθουσα των VIP της ΕΛΣ εξαφανίζεται και μεταφερόμαστε, μέσω της φωνής του Βάιτς, στο ξέφωτο ενός τσιγγάνικου καταυλισμού. Το δημοσιογραφικό recorder κλείνει.
*Η ΕΛΣ παρουσιάζει σε κοινή παράσταση τις μονόπρακτες όπερες «Αλέκο» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ και «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» του Μπέλα Μπάρτοκ από τις 12 Νοεμβρίου και για έξι παραστάσεις στην Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», σε μουσική διεύθυνση Φαμπρίτσιο Βεντούρα.
