Τέσσερις αξιοσημείωτες εκθέσεις στη Βενετία, παράλληλα με την Μπιενάλε, φιλοξενούν δείγματα περιθωριοποίησης, αποκλεισμού και καταπίεσης και μιλούν για συμπερίληψη. Αντλώντας έμπνευση από μύθους, αρχεία, την τεχνητή νοημοσύνη και την τρέχουσα καθημερινότητα, ενσωματώνουν τη διαφορετικότητα, το παράξενο, το περιθώριο και φέρνουν στο φως κραυγές αγωνίας ενάντια στη βία, την αποικιοποίηση και την περιβαλλοντική καταστροφή.
Μπερλίντε ντε Μπρούκερε «City of Refuge III»
…στο μοναστήρι του San Giorgio Maggiore
Τα έργα της έκθεσης της Μπερλίντε ντε Μπρούκερε που σχεδιάστηκαν ειδικά για τους ιερούς χώρους του Abbazia di San Giorgio Maggiore, μιας εκκλησίας των Βενεδικτίνων του 16ου αιώνα, έχουν ως κεντρική θεματική την τέχνη ως τόπο προστασίας και καταφυγίου.
Τρεις υβριδικές φιγούρες δεσπόζουν στον κεντρικό χώρο της εκκλησίας: τρεις αρχάγγελοι, με ογκώδη υφάσματα από δέρμα αγελάδας που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το σώμα τους, συμπεριλαμβανομένων των φτερών τους. Συνοδεύονται από κεκλιμένους καθρέφτες, που πολλαπλασιάζουν τις φιγούρες των αρχαγγέλων. Τα στενόμακρα κέρινα πόδια είναι τα μόνα ορατά ανθρωποειδή χαρακτηριστικά τους, με τα δάχτυλα των ποδιών τους να αγγίζουν απλώς τα βάθρα στα οποία στέκονται, έτοιμοι να απογειωθούν. Κατέφυγαν άραγε εκεί ως αποτέλεσμα κάποιου πολέμου ή από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής;
Στο σκευοφυλάκιο, μια εγκατάσταση από νεκρούς κορμούς δέντρων επάνω σε μεταλλικά τραπέζια, δημιουργεί ένα μετα-αποκαλυπτικό σκηνικό, μια εικόνα καταστροφής και ερήμωσης, που αποκτά το στοιχείο της αναζωογόνησης και αναγέννησης από τη δύναμη των δέντρων, ενώ στον μακρύ διάδρομο μια σειρά από επιτοίχιες βιτρίνες περιέχουν εκμαγεία ποδιών με ξεφλουδισμένη σάρκα, εμπνευσμένα από την ιστορία του Αγίου Βενέδικτου, που λέγεται ότι έπεσε σε θάμνους από αγκάθια για να ξεπεράσει τους σαρκικούς πειρασμούς του.
«Είμαι μάρτυρας της κοινωνίας με έντονη την ανάγκη να μεταφράσω αυτό που βλέπω στη δουλειά μου, να εγείρω ερωτήματα, να πυροδοτήσω ίσως την ελπίδα ή να παρηγορήσω. Θέλω να αγγίξω τους ανθρώπους όπου φοβούνται να τους αγγίξουν. Θέλω να μιλήσουν για εκείνα τα πράγματα για τα οποία δεν βρίσκουν λόγια», επισημαίνει η Ντε Μπρούκερε.
Πιερ Ουίγκ «Liminal»
…στην Punta Della Dogana
Στον δεύτερο χώρο του Φρανσουά Πινό στη Βενετία ένας αυτόνομος, εναλλακτικός, μετα-ανθρώπινος κόσμος ξεδιπλώνεται μέσα από μια ομάδα έργων βίντεο, γλυπτικής, τεχνητής νοημοσύνης και perfomance. Ο Πιερ Ουίγκ μεταμορφώνει την Punta della Dogana σε ένα δυναμικό περιβάλλον που εξελίσσεται διαρκώς.
Η έκθεση είναι μια μεταβατική κατάσταση που κατοικείται από ανθρώπινα και μη πλάσματα, και γίνεται ο τόπος διαμόρφωσης υποκειμενικοτήτων που συνεχώς μαθαίνουν, αλλάζουν και υβριδοποιούνται. Ενα παιδί χωρίς χαρακτηριστικά αναζητά τροφή σε ένα εγκαταλελειμμένο τοπίο, σε ένα βίντεο τεχνητής νοημοσύνης ένα πρόσωπο, άνθρωπος ή ζώο, γλιστράει και δεν αναγνωρίζεται, μια γυμνή γυναίκα με οβάλ κενό αντί για πρόσωπο κινείται αργά σε ένα άπειρο, άδειο τοπίο, κάνοντας μικρά βήματα, λυγίζοντας και χειρονομώντας.
Μια αίθουσα φιλοξενεί τεράστιες δεξαμενές ψαριών γεμάτες με κρεμαστά βράχια, σπασμένα γλυπτά και θαλάσσιες ανεμώνες, ενώ σε ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο, γλιστρώντας μέσα και έξω από τον χρόνο, το σκηνικό αλλάζει, άλλοτε σαν να έχουν περάσει στιγμές και άλλοτε αιώνες. Σε μια τεράστια οθόνη ένας σκελετός, με υπολείμματα παπουτσιών ακόμη στα πόδια του, βρίσκεται σε μια βραχώδη έρημο. Κάμερες, καθρέφτες και σεληνιακοί ανιχνευτές κυκλώνουν τα οστά και κινηματογραφούν σε κοντινό πλάνο, αποκαλύπτοντας τα σκασίματα και τα κατάγματά τους, τη βρωμιά και τη σκόνη που έχουν γεμίσει τα κενά όπου κάποτε ήταν κολλημένοι οι μύες.
Ο Πιερ Ουίγκ, που περιγράφει τον ρόλο του ως «καθορίζοντας τις συνθήκες για την εμφάνιση μιας ετερότητας, αυτό που θα μπορούσε να είναι ή δεν θα μπορούσε να είναι», αμφισβητεί τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του μη ανθρώπου. Αντιλαμβάνεται τα έργα του ως θεωρητικές μυθοπλασίες, από τις οποίες αναδύονται άλλες μορφές του κόσμου, χωρίς ιεραρχίες ή ντετερμινισμό.
Κρίστοφ Μπιούχελ «Monte di Pietà»
…στο Ιδρυμα Prada
Ο Κρίστοφ Μπιούχελ δημιούργησε ίσως το καλύτερο χρεοκοπημένο ενεχυροδανειστήριο στον κόσμο με το έργο του Monte di Pietà στο Ιδρυμα Prada στο Palazzo Ca’ Corner della Regina. Αρχικά το σπίτι των Βενετών εμπόρων Corner di San Cassiano, το Ca’ Corner della Regina, χτίστηκε μεταξύ 1724 και 1728 στα ερείπια του γοτθικού παλατιού όπου το 1454 γεννήθηκε η Αικατερίνη Κορνάρο, η μελλοντική βασίλισσα της Κύπρου. Από το 1834 έως το 1969 φιλοξένησε το καθολικό ίδρυμα Monte di Pietà της Βενετίας, που έδινε στους φτωχούς πρόσβαση σε δάνεια με λογικά επιτόκια. Οι δανειολήπτες παρείχαν τιμαλφή ως ενέχυρο, καθιστώντας το Monte di Pietà μια οργάνωση στα όρια μεταξύ ενεχυροδανειστηρίου και τράπεζας.
Ο Μπιούχελ παρουσιάζει μια ποικιλία από αντικείμενα που λειτουργούν σαν λαβύρινθος και σαν μια μορφή αφήγησης που αναλύουν την ιστορία του χρέους, των χρημάτων, της αξίας, του πολέμου, της τέχνης, αλλά και την ιστορία της ίδιας της Βενετίας. Σωροί από ρούχα, πεταμένα έπιπλα, ψεύτικες τσάντες πολυτελείας, κάμερες παρακολούθησης, ένα δωμάτιο χορού στο στύλο, τρόφιμα, όπλα, selfie sticks, σπασμένοι καταψύκτες, παλιές πόρτες αυτοκινήτων, ένα καζίνο, ένα δωμάτιο παρακολούθησης, δωμάτια γεμάτα έγγραφα και οικονομικά αρχεία.
Ο Μπιούχελ διερευνά πώς το χρέος διαμορφώνει τη ζωή μας ως σύστημα ελέγχου και αμφισβητεί την αξία αναμειγνύοντας πολύτιμα έργα τέχνης από μουσεία και σημαντικές συλλογές, όπως έργα των Τιτσιάνο, Αντι Γουόρχολ, Πιέρο Μαντσόνι, Μαρσέλ Μπρούντερς, Υβ Κλάιν, με αντικείμενα υποτιθέμενης μικρότερης αξίας. Ανάμεσά τους και το έργο «The Diamond Maker» του Μπιούχελ, μια ανοιχτή βαλίτσα με εργαστηριακά διαμάντια που κατασκευάστηκαν ασκώντας θερμότητα και υψηλή πίεση σε εκχυλίσματα οργανικής ύλης από τα απούλητα έργα τέχνης και τα περιττώματα του καλλιτέχνη.
Ρεζά Αραμές «Number 207»
…στην εκκλησία San Fantin
Στην όμορφη μεγάλη αίθουσα της εκκλησίας San Fantin του Αγίου Μάρκου, τα χειροποίητα σκαλιστά γλυπτά από μάρμαρο Carrara του Ρεζά Αραμές συνομιλούν με τους πίνακες της αναγεννησιακής και μπαρόκ ζωγραφικής και την αρχιτεκτονική της εκκλησίας του 10ου αιώνα.
Αν και αρχικά τα κατάλευκα, όμορφα σμιλευμένα γλυπτά μάς σαγηνεύουν, σύντομα νιώθουμε φρίκη καθώς συνειδητοποιούμε ότι όλα αυτά τα γλυπτά αναφέρονται σε πράξεις βασανιστηρίων ή εξευτελισμού που πραγματοποιούνται σε φυλακές σε όλο τον κόσμο. Ο καλλιτέχνης ερεύνησε αρχεία με συγκλονιστικές εικόνες φυλακισμένων που υποβλήθηκαν σε κακοποιήσεις και βαρβαρότητες λόγω πολέμων και συγκρούσεων ή λόγω της φυλής, της τάξης, του χρώματος και της σεξουαλικότητάς τους.
Ολόσωμες μισόγυμνες ανδρικές φιγούρες, με τα μάτια κρυμμένα η το κεφάλι καλυμμένο, με τα χέρια δεμένα, γδύνονται, στέκονται όρθιοι, αδύναμοι και ευάλωτοι. Κομμένες κεφαλές στον βωμό της εκκλησίας θυμίζουν θυσίες, ενώ 207 ανδρικά εσώρουχα σε φυσικό μέγεθος, διασκορπισμένα στο πάτωμα της εκκλησίας, δημιουργούν την ψευδαίσθηση εγκαταλελειμμένων ενδυμάτων. Απογυμνωμένα από το σώμα, τα ταπεινά εσώρουχα αντιπροσωπεύουν το τελευταίο υλικό κομμάτι αξιοπρέπειας και σωματικής αυτονομίας του κρατουμένου και συνδιαλέγονται με τον πίνακα «Η Σταύρωση» του Λεονάρντο Κορόνα, ένα από τα αξιοσημείωτα αριστουργήματα της εκκλησίας, όπου το Τάγμα του Σαν Φαντίν διακονούσε τους καταδικασμένους πριν από την εκτέλεσή τους κατά τη μεταμεσαιωνική εποχή. Σμιλεύοντας τα γλυπτά σε μάρμαρο, ο καλλιτέχνης προσδίδει σεβασμό, αξιοπρέπεια και την αίσθηση υλικής μονιμότητας σε αόρατες ζωές που χάνονται από σύγχρονες πράξεις πολέμου και τρόμου.
O Αραμές κάνει μια συναρπαστική έκκληση προς την ανθρωπότητα και τις επισφαλείς ισορροπίες μεταξύ ενσυναίσθησης και σκληρότητας, ο Μπιούχελ διερευνά πώς το χρέος διαμορφώνει τη ζωή μας ως σύστημα ελέγχου και αμφισβητεί την αξία, ο Ουίγκ μας προσκαλεί να ακολουθήσουμε άλλες πραγματικότητες, να γίνουμε ξένοι με τον εαυτό μας από μια προοπτική διαφορετική από την ανθρώπινη και η Ντε Μπρούκερε δημιουργεί ένα ψυχολογικό έδαφος πάθους, τρυφερότητας και ανησυχίας.
Ως πλατφόρμες συζήτησης προβληματικών του «άλλου», οι εκθέσεις μπορούν να θεωρηθούν μια παρότρυνση για δράση, να θέσουμε τέλος στα πράγματα στην κοινωνία μας που δεν είναι σωστά, ειδικότερα στη σημερινή εποχή της ξενοφοβίας και των ακροδεξιών κατευθύνσεων.
Διάρκεια έως τις 24 Νοεμβρίου 2024.
*Η κ. Τίνα Σωτηριάδη είναι επιμελήτρια εκθέσεων και κριτικός τέχνης που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο.
