Νοσταλγία. Το πρώτο και κύριο συναίσθημα που κατακλύζει όποιον ανατρέχει σε οικογενειακές φωτογραφίες, ακόμα κι αν είναι των γονιών του ή των παππούδων του, ακόμα και αν πασχίζει να καταλάβει ποιος συγγενής είναι στην τάδε ξεθωριασμένη φωτογραφία -μάλλον, γιατί έχει να τον δει δεκαετίες.
Βγάζοντας βέβαια φωτογραφίες από κάποιο σκονισμένο ντουλάπι του πατρικού, δεν ξυπνούν μόνο προσωπικές μνήμες αλλά και συλλογικές, ενώ, «ανακατεύοντας την τράπουλα» αυτών των εικόνων, μπορούν να γεννηθούν νέες αφηγήσεις.
Με αυτή την ιδέα στο μυαλό, η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης ξεκίνησαν να δουλεύουν το πρότζεκτ που θα κατέληγε στην έκθεση «Documents of Breathing». Όλα ξεκίνησαν με μία βουτιά στο παρελθόν μέσα από τις φωτογραφίες των γονιών τους. «Σιγά σιγά το ένα έφερνε το άλλο κι έτσι μπήκαν κι άλλες εικόνες μέσα και ξεκίνησε να φτιάχνεται αυτό το αφήγημα» εξηγεί η μία εκ των δύο επιμελητών της έκθεσης που φιλοξενείται στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσος, σε παραγωγή της Στέγης.
Στη συνέχεια, λοιπόν, οι δύο καλλιτέχνες προσέθεσαν φωτογραφίες από τη σύγχρονη πρακτική τους, εικόνες από το διαδίκτυο, «προστέθηκαν αυτά που θα λέγαμε ότι είναι “found objects”: μπορεί να ήταν μια εικόνα που βρήκαμε κάτω, η φωτογραφία ενός έργου άλλου καλλιτέχνη ή μια καρτ ποστάλ» εξηγεί στην «Κ» η Πάσκουα Βοργιά.
Το αποτέλεσμα των έργων του «Documents of Breathing» μπορεί να πατάει πάνω στη λογική του κολάζ -εξάλλου, κάθε εικαστική ή φωτογραφική έκθεση εμπεριέχει μέσα της τη λογική του «μοντάζ» με κάποιον τρόπο- πάντως, οι δημιουργοί ήθελαν εδώ να προχωρήσουν και σε μια χειρονομία οικειοποίησης των «άλλων» εικόνων που υπάρχουν εκεί έξω, εικόνες που επεξεργάστηκαν, αναπλαισιώθηκαν και έτσι έγιναν μέρος ενός νέου αφηγήματος. «Κι αυτή η διαδικασία είναι εξίσου σημαντική με το να βγαλεις μια νέα εικόνα, δηλαδή το πώς θα τα βάλεις όλα μέσα για να φτιάξεις την ιστορία» επισημαίνει η Πάσκουα Βοργιά.
Στη φωτογραφική αυτή διαδρομή τους, η Βοργιά και ο Φυσάκης είχαν δύο βασικές αναφορές: το «Passagen-Werk» ή αλλιώς το «Σχέδιο Εργασίας Περί Στοών» του Βάλτερ Μπένγιαμιν και το «Bilderatlas Mnemosyne» του Άμπυ Βάρμπουργκ.
Το «Σχέδιο Εργασίας Περί Στοών» του Μπένγιαμιν είναι ένα μεγάλο έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Γερμανός στοχαστής και συνίσταται σε συλλογή παραθεμάτων από διάφορους συγγραφείς, φιλοσόφους και άλλες πηγές και αφορούν την εποχή του, τον μοντερνισμό, την πόλη του Παρισιού. «Πρόκειται για μία συλλογή θραυσμάτων, που τα παίρνει και τα κάνει κάτι καινούργιο» σχολιάζει η καλλιτέχνιδα.
Ο Άμπυ Βάρμπουργκ, από την άλλη, ήταν ιστορικός τέχνης που δραστηριοποιήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Με το «Bilderatlas Mnemosyne» επιχείρησε να συνθέσει τη δική του ιστορία της τέχνης από την αρχαιότητα μέχρι την αναγέννηση. Έτσι, αρχισε να συλλέγει εικόνες από έργα τέχνης τα οποία παρέτασσε και συνέθετε σε κολάζ πάνω σε μαύρα πάνελ, με τέτοιο τρόπο ώστε να καταδείξει τα κοινά σημεία, να ενώσει τα νήματα, να δημιουργήσει διαδρομές.
Με έναν τρόπο, και τα «τεκμήρια αναπνοής» των Βοργιά-Φυσάκη διανύουν μία απόσταση από πιο προσωπικές ιστορίες προς την ευρύτερη έννοια της ιστορίας. Βέβαια, η ιστορία ποτέ δεν μπορεί να είναι μία, όπως σημειώνει και η Πάσκουα Βοργιά. Εξάλλου, «πάντα έχει να κάνει με το βλέμμα του ανθρώπου και την οπτική. Υπάρχουν γενικά ηγεμονικές αφηγήσεις, όπως η ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο. Αλλά αυτό δεν ισχύει. Ένας ερευνητής ή καλλιτέχνης, αφήνοντας να ακουστούν παραπάνω από μία φωνές, σίγουρα οδηγείται σε ένα αποτέλεσμα που μπορεί να είναι πιο κοντά στην αλήθεια».
Τα έργα του «Documents of Breathing» ψάχνουν αυτή την αλήθεια εξετάζοντας τι έχει συμβεί, τι έχει αλλάξει και τελικά, τι έχει να μας πει το «παλιό» για τη συνθήκη του σήμερα. Μας καλεί να δούμε τις οικογενειακές και πιο προσωπικές εικόνες σαν ένα καλειδοσκόπιο μέσα από το οποίο μπορούμε να αναλογιστούμε όχι μόνο για το τι γινόταν τότε, αλλά κυρίως, τι κάνουμε με το σήμερα.
Η έκθεση «Documents of Breathing» σε παραγωγή της Στέγης θα τρέχει μέχρι τις 17 Μαΐου στην Αίθουσα Τέχνης του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.
