Τα ξημερώματα της 25ης Απριλίου του 1974 τίποτα δεν προμήνυε στους αγουροξυπνημένους δρόμους της Λισσαβώνας τη μεγάλη αλλαγή σελίδας στην ιστορία της χώρας. Μια χούφτα χαμηλόβαθμων στρατιωτικών, δυσαρεστημένων από την πορεία της χώρας και την επαγγελματική τους εξέλιξη, συγκρότησαν το «Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων» και με επικεφαλής τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο έπιασαν στον ύπνο τη δικτατορία Καετάνο-Σαλαζάρ έχοντας ως συνθηματικά της εξέγερσης δύο τραγούδια: το πρώτο με τίτλο «Μετά το αντίο» («E depois do adeus») είχε εκπροσωπήσει τη χώρα το προηγούμενο βράδυ στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον(!) ενώ το δεύτερο με τίτλο «Γκράντολα, μελαψή πόλη» («Grandola, Vila Morena»), του αντιστασιακού τραγουδιστή Ζέκα Αφόνσο, ακούστηκε στις 12.30 μετά τα μεσάνυχτα από το κρατικό ραδιόφωνο, δίνοντας το πρόσταγμα για την εξέγερση.
Η περίφημη «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» ήταν γεγονός. Και σε ακριβώς τρεις μήνες θα έπαιρνε σειρά η Ελλάδα με την πτώση της χούντας και την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο κύκλος της πτώσης των ανελεύθερων καθεστώτων στον ευρωπαϊκό Νότο θα έκλεινε σχεδόν ενάμιση χρόνο μετά με τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο στην Ισπανία και τη σταδιακή μετάβαση της μεγάλης χώρας της Ιβηρικής στη Δημοκρατία ύστερα από δεκαετίες φρανκικής παντοδυναμίας.
Σε αυτή την κοινή εμπειρία εκδημοκρατισμού θα εστιάσει η νέα μεγάλη έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης με τον εύγλωττο τίτλο «Δημοκρατία», που θα εγκαινιαστεί στις 11 Ιουλίου, λίγες ημέρες πριν από την επέτειο των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη έκθεση που διερευνά την καλλιτεχνική δημιουργία ενάντια στον ολοκληρωτισμό και την προσπάθεια επανίδρυσης της Δημοκρατίας σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία κατά τις δεκαετίες ’60 και ’70. Παρουσιάζονται 140 έργα από 55 καλλιτέχνες σε συνεργασία με μεγάλα μουσεία όπως το Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia στη Μαδρίτη, το Museu d’Art Contemporani στη Βαρκελώνη, το Centro de Arte Moderna Gulbenkian στη Λισσαβώνα και πλήθος ιδιωτικών συλλογών από την Ελλάδα και την Πορτογαλία.
Με κύριους θεματικούς άξονες το «Πρόσωπο του εχθρού», την «Αντίσταση», την «Εξέγερση» και τη «Διέγερση», η νέα μεγάλη παραγωγή της Πινακοθήκης καλύπτει την εκθεσιακή δραστηριότητα της εποχής, τη συγκρότηση καλλιτεχνικών ομάδων, τον κριτικό λόγο, τον ρόλο της αφηρημένης τέχνης, την ανάδειξη του κριτικού ρεαλισμού, την τέχνη της διαμαρτυρίας μέσω της αφίσας, της χαρακτικής και της performance, τη διεκδίκηση της ορατότητας του σώματος σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, καθώς και τη συνολικότερη εμπλοκή της τέχνης στη δημόσια σφαίρα όπως εκφράζεται μέσα από το αίτημα του εκδημοκρατισμού και αποτελούν σημαντικά πεδία έρευνας και εικαστικής δραστηριότητας.
Οπως σημειώνει στο επιμελητικό κείμενό της η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης και επιμελήτρια της έκθεσης, Συραγώ Τσιάρα, «η έκθεση πραγματοποιείται σε μια διεθνή συγκυρία που δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε, αλλά επιβάλλει τη συνεχή επαγρύπνηση για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, καθώς πληθαίνουν οι ακραίες φωνές που κεφαλαιοποιούν την κοινωνική δυσαρέσκεια από τις παρατεταμένες και αλλεπάλληλες κρίσεις, παρατηρείται μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές, αμφισβητούνται το κύρος και η αξιοπιστία των θεσμών, ενώ επικρατούν ο φόβος και η επισφάλεια. Οι επέτειοι είναι μια ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στη δυναμική των ιστορικών βιωμάτων, μια αφορμή να ξανακοιτάξουμε μέσα μας και γύρω μας για να διαπιστώσουμε τι πετύχαμε, πόσο αλλάξαμε και σε ποιο βαθμό η εμπειρία του παρελθόντος συμβάλλει στη διαμόρφωση της συλλογικής μας ταυτότητας στο παρόν ή ενημερώνει τον σχεδιασμό μας για το μέλλον».
