Από τις ωραιότερες δημόσιες βιβλιοθήκες τέχνης διεθνώς, η νέα βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών εγκαινιάστηκε στις αρχές του 2017. Το αδρό επίμηκες κτίριο βρίσκεται στα πρώην «Ελληνικά Υφαντήρια», που από το 1995 στεγάζουν τις περισσότερες εγκαταστάσεις της ΑΣΚΤ. Η επανάχρηση της άλλοτε δυναμικής μονάδας κλωστοϋφαντουργίας επαναπροσδιόρισε τις εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές υποδομές, σηματοδοτώντας την έναρξη του μετασχηματισμού της οδού Πειραιώς σε άξονα τέχνης και πολιτισμού.
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από το Atelier 66 (Α66 Εργαστήριο Αρχιτεκτονικής), το αρχιτεκτονικό γραφείο της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη που μετρά 52 χρόνια ενεργού πορείας, αφήνοντας το «κριτικά τοπικιστικό» αποτύπωμά του στην ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ανατέμνοντας το σημείο όπου η νεωτερικότητα προσεγγίζει το τοπικό, επαναδιατυπώνουν την πολιτισμική ταυτότητα του τόπου. Οριοθετούν διαδρομές επαναπροσεγγίζοντας την ένταση του φωτός, το χρώμα και την υφή των υλικών, την αλληλοδιείσδυση υπαίθριου και κτισμένου.
Διασκευάζοντας ήπια το αρχιτεκτονικό τους λεξιλόγιο, σχεδιάζουν τη νέα βιβλιοθήκη επενδύοντας στην κατασκευαστική μικροκλίμακα. Η υλικότητα και η ατμοσφαιρική ευαισθησία συμπλέουν με την αυτοπειθαρχία του κανάβου. Ανεπίχριστος σκελετός από σκυρόδεμα, πλήρωση με κυπριακό πωρόλιθο, επιχρίσματα σε μπλε κοβαλτίου και λευκό. Σκοτίες και απροσδόκητα γλυπτική επεξεργασία, χοντροκόκκινες σιδερένιες γεωμετρικές λεπτομέρειες, μια εντυπωσιακή μπετονένια σκάλα. Ο ήλιος διεισδύει από καμπύλες οπές στην οροφή.
Διαυγή υαλοστάσια αντλούν το ανατολικό φως. Ο όγκος του κτιρίου αναδεικνύεται, τα αναγνωστήρια φωτίζονται ιδανικά.
«Η λεπτομέρεια είναι ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής μας. Η σχέση του συνόλου με τα επιλεγμένα υλικά και την κατασκευή αναφέρεται στο πήγαινε – έλα του βλέμματος ανάμεσα στην απόσταση και την εγγύτητα: από το όλον στο μέρος και αντίστροφα, ώστε ο χώρος που προκύπτει να είναι φιλικός και οικείος. Να προσφέρει τις προϋποθέσεις στους σπουδαστές και στους διδάσκοντες για έναν τόπο όπου να αναδύεται η φροντίδα για την πραγματική διδακτική αξία του “κατοικείν”», τονίζουν οι αρχιτέκτονες στην «Κ». Η διαμόρφωση του εσωτερικού καθώς και η μετεγκατάστασή της πραγματοποιήθηκαν με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και ανατέθηκαν, με διαγωνισμό, στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Διονύση Σοτοβίκη. Με μια σύγχρονη βιομηχανική αισθητική από σκούρα γκρι λαμαρίνα, κομμάτια μαρμάρου και ξύλο, ο ειδικά σχεδιασμένος κινητός εξοπλισμός εντάσσεται αντιστικτικά στο γυμνό μπετονένιο περίβλημα του Atelier 66.
Η συνολική μελέτη
Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι η βιβλιοθήκη είναι αναπόσπαστο τμήμα μιας συνολικής μελέτης, η οποία περιλαμβάνει νέα κτίρια, αποκαταστάσεις υπαρχόντων και αναπλάσεις υπαίθριων χώρων. Η βασική χειρονομία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης συνίσταται σε μια αγκαλιά, η οποία εγγράφεται σε μια περιμετρική στοά από ανεπίχριστο σκυρόδεμα που στον όροφο γίνεται ράμπα ακολουθώντας τη ροή της κίνησης. Πλάι στη νέα βιβλιοθήκη, ένα αμφιθέατρο 400 ατόμων αντικρίζει την κεντρική πλατεία και μια υπαίθρια κερκιδωτή «πίσω αυλή». Στην τρίτη πτέρυγα υψώνεται το κτίριο διοίκησης, που περιλαμβάνει αίθουσες διδασκαλίας, γραφεία καθηγητών, πρυτανικών αρχών και διοικητικές υπηρεσίες, τεχνικές και οικονομικές, οι οποίες ακόμη βρίσκονται αποκομμένες στο συγκρότημα του Πολυτεχνείου της Πατησίων.
«Η “επεξεργασία των ορίων” παραπέμπει στην καίρια σημασία της κίνησης, εσωτερικής και εξωτερικής, και των διαβαθμίσεών της με την ποικιλία των ενδιάμεσων χώρων ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική περιοχή, με κατώφλια, στοές, πλατώματα, πλατείες. Η κεντρική πλατεία, προστατευμένη από την οδό Πειραιώς, με τον διατηρητέο τοίχο και το κτίριο με τις αίθουσες διδασκαλίας αποτελεί καθοριστικό ενοποιητικό στοιχείο της σύνθεσης». Η διπλή μνημειώδης καμπύλη σκάλα και ο μισογκρεμισμένος τοίχος της διατηρητέας όψης του πρώην συγκροτήματος Σικιαρίδη αναστηλώνεται και γίνεται η κεντρική είσοδος στην ΑΣΚΤ, ορίζοντας έναν υπαίθριο εκθεσιακό χώρο. Παράλληλα αξιοποιείται το νεοκλασικό κτίριο εισόδου ως εντευκτήριο της σχολής.
«Η διαλεκτική σχέση του νέου με το παλιό είναι μια πρόκληση για τη μετάβαση από τη μια περιοχή στην άλλη: η διατηρητέα σκάλα ως αφετηρία της κίνησης και ο τοίχος με το ενδιάμεσο ύπαιθρο ως μεταβατικά στοιχεία για την ισόγεια διαδρομή από την πόλη, στον οικείο χώρο της πλατείας της σχολής».
Ολα ξεκίνησαν πριν από 22 χρόνια, όταν το Atelier 66 διακρίθηκε στον διαγωνισμό για τις νέες εγκαταστάσεις της ΑΣΚT. Η σύμβαση υπογράφηκε ύστερα από επτά χρόνια χωρίζοντας τη μελέτη σε δύο φάσεις: στα κτίρια της βιβλιοθήκης και του μεταπτυχιακού και στα υπόλοιπα κτίρια. Η οικοδομική άδεια της πρώτης φάσης εκδόθηκε το 2005, αλλά οι εργασίες διακόπηκαν μεταξύ 2008-2010 λόγω ανασκαφών. Το 2011 εγκαινιάστηκε ο χώρος του μεταπτυχιακού προγράμματος και αναθεωρήθηκε η άδεια της βιβλιοθήκης, ενώ το 2013 βγήκε η άδεια για το συνολικό συγκρότημα. Αν και δεν υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, κάτι σύνηθες αλλά για άλλη μία φορά απογοητευτικό, «το έργο με την άδεια οικοδομής του συνόλου είναι έτοιμο προς δημοπράτηση και έτσι είναι δυνατό να ενταχθεί στα ΕΣΠΑ. Η υλοποίηση του έργου εξαρτάται, λοιπόν, από τις προθέσεις της διοίκησης της σχολής», σημειώνουν οι αρχιτέκτονες.
Με αφορμή την documenta 14, αξίζει κανείς να περιηγηθεί στους χώρους της ΑΣΚΤ, «να μάθει από την Αθήνα» όχι μόνο τι συμβαίνει στον εκθεσιακό χώρο «Νίκος Κεσσανλής», αλλά τι κυρίως συμβαίνει στα στούντιο των φοιτητών καταλήγοντας στην υψηλότερη στάθμη της νέας βιβλιοθήκης όπου βρίσκεται ένας χώρος απρόσμενος: ένα μικρό υπαίθριο αναγνωστήριο για να μελετήσει κανείς βιβλία τέχνης και περιοδικά. Η εξαιρετική νέα βιβλιοθήκη είναι μόνον η αρχή για το επόμενο μεγάλο βήμα της ΑΣΚΤ. Η δυναμική επανεκκίνησή της με την ταυτόχρονη ολοκλήρωση και των υπόλοιπων έργων θα θεμελιώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις προσδοκίες για μια σύγχρονη, οραματική και πρωτοπόρα Σχολή Καλών Τεχνών.
Βιβλιοθήκη ΑΣΚΤ – Αρχιτεκτονική Μελέτη: Α66 Εργαστήριο Αρχιτεκτονικής (Σ. Αντωνακάκη, Δ. Αντωνακάκης, Μ. Καλογεράκου, Ε. Κουμαριανού).
