Το 2016, ο Μουσικός Ομιλος Σύρου οργάνωσε μια εκδήλωση προς τιμήν του Σταύρου Ξαρχάκου, στην οποία συμμετείχε και ένα σύνολο παιδιών που μάθαιναν μπουζούκι. Τότε φυτεύθηκε –στο γόνιμο έδαφος της πατρίδας του Μάρκου Βαμβακάρη– η ιδέα να γίνει μια σχολή που θα διαφύλασσε και θα αναδείκνυε αυτή τη μουσική παράδοση. Ο μαέστρος όχι μόνο ανταποκρίθηκε αμέσως, αλλά συμμετείχε στον σχεδιασμό του θεσμού, που πήρε την ονομασία «Εν Χορδαίς & Οργάνοις» και ξεκίνησε τη λειτουργία του ένα χρόνο αργότερα. Ο Ξαρχάκος εμπιστεύθηκε δασκάλους της λαϊκής και βυζαντινής μουσικής, οι οποίοι μετέφεραν γνώση και πάθος στους μαθητές τους. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά τη δημιουργία της σχολής, θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες πρωτοβουλίες στη μουσική παιδεία. Αυτός και μόνο ο λόγος θα ήταν αρκετός για να αποφασίσει ο Δήμος Σύρου να κάνει επίτιμο δημότη τον συνθέτη. Αλλά υπήρχε και κάτι ακόμα. Ο Ξαρχάκος είναι κατά το ήμισυ Συριανός, καθώς ο πατέρας της μητέρας του, Ιωάννης Κανακάρης, είχε γεννηθεί στο νησί.
Πριν από μερικές ημέρες, λοιπόν, στην ωραία σάλα του δημοτικού συμβουλίου στο δημαρχείο της Ερμούπολης, έγινε μια σεμνή τελετή ανακήρυξής του σε επίτιμο δημότη. Ο Ξαρχάκος παρέλαβε την τιμητική πλακέτα και το ομόφωνο ψήφισμα από τα χέρια του δημάρχου Νίκου Λειβαδάρα. Στην προσφορά του μαέστρου στην Ελλάδα αλλά και στο νησί αναφέρθηκε ο επιστήθιος φίλος του Στέλιος Νιώτης, που είναι και αντιπρόεδρος της σχολής: «Εμείς που συνεργαζόμαστε μαζί του οφείλουμε φόρο τιμής στην προσωπικότητα και στο έργο του. Θυμάμαι μια μακρά πορεία ζωής, με συνέπεια και αξιοπρέπεια, με πίστη, πάθος και όραμα. Μια προσφορά που αποτελεί σημείο αναφοράς για την ελληνική μουσική και τον πολιτισμό. Συνεχίζει να προσδίδει στο ελληνικό τραγούδι μια νέα, δημιουργική διάσταση στη δομή και στη λειτουργία του. Συνεχίζει ακόμα και στις μέρες μας να δίνει αδιάκοπα το “παρών”, πάντοτε με υψηλή αισθητική, με ακάματη καλλιτεχνική αναζήτηση και ανανέωση στα εκφραστικά του μέσα, αλλά και με τολμηρό πολιτικό λόγο στις καίριες παρεμβάσεις του».
Ο ίδιος ο μαέστρος χάρηκε πολύ με την τιμή που του επιφύλαξε η Σύρος, αναφέρθηκε μάλιστα σε μια θεωρία που έχει ο ίδιος για το θέμα της καταγωγής, ότι δηλαδή από τον πατέρα παίρνει κανείς την ιστορική ρίζα, αλλά από τη μάνα την υπαρξιακή, ενώ πρόσθεσε: «Ο,τι έχω κάνει μέχρι σήμερα και ό,τι μπορεί να είμαι μέχρι σήμερα δεν το οφείλω στην ιστορική μου καταγωγή, το οφείλω στην υπαρξιακή μου καταγωγή, από αυτόν τον τόπο». Στην τελετή παρέστη η σύζυγός του Ηρώ Σαΐα, ο Γιώργος και η Αννα Νταλάρα, καθώς και επίσημοι.
