Τι πέτυχε η Ελλάδα πολιτιστικά τη δεκαετία του 1960; Να κάνει το εγχώριο, εκτυφλωτικά οικουμενικό, με έναν τρόπο που έως σήμερα δεν έχει επαναληφθεί. Παρακολουθώντας την τελετή του διεθνούς βραβείου «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» την περασμένη εβδομάδα στη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να σκεφθεί κανείς ότι αυτός ο θεσμός, που μετράει μόλις τρία χρόνια ζωής, έχει ακριβώς αυτές τις προδιαγραφές. Απευθύνεται στο διεθνές κοινό των καλλιεργημένων και επιδραστικών ανθρώπων, αξιοποιεί τη βαριά κληρονομιά της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής που έχουμε στη χώρα, αλλά κυρίως αναδεικνύει τις πνευματικές αξίες των αλλεπάλληλων πολιτισμών που διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον στην Ελλάδα, ως βάση της ευρωπαϊκής συνοχής.
Ολα ξεκίνησαν το 2019, με προτροπή κορυφαίων προσωπικοτήτων της Ευρώπης, που έβλεπαν ότι οι αρμοί της Ενωσης δεν μπορεί να είναι οικονομικοί, αλλά ιστορικοί και πολιτισμικοί. Σκέφτηκαν ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένας θεσμός που να απηχεί το μακραίωνο πνευματικό απόθεμα. Απευθύνθηκαν σε μια δραστήρια ομάδα Θεσσαλονικέων με προεξάρχοντα τον Σταύρο Ανδρεάδη, αναγνωρίζοντας την πόλη ως εμβληματική κοιτίδα ευρωπαϊκής ιστορίας. Ετσι θεσπίστηκε ένα βραβείο με το όνομα μιας Βυζαντινής Αυτοκράτειρας που έφερε εγγύτερα την Ανατολή με τη Δύση, αλλά αφορά το τώρα και το αύριο της Γηραιάς Ηπείρου, με έδρα το μοναδικό μνημείο της Ροτόντας. Στη Συμβουλευτική Επιτροπή του συμμετέχουν προσωπικότητες διεθνούς διαμετρήματος υπό την προεδρία του Χέρμαν φαν Ρομπάι, ενώ η Διοικούσα Επιτροπή απαρτίζεται από άξιους και δραστήριους συμπατριώτες μας. Ηδη από γεννησιμιού του το βραβείο έδειξε τη δυναμική και το στίγμα του: την πρώτη χρονιά πήγε συμβολικά στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ως εκπρόσωπο της Ενωμένης Ευρώπης για το πρόγραμμα των ευρωπαϊκών φοιτητικών εκπαιδευτικών ανταλλαγών Erasmus, και τη δεύτερη στο ζευγάρι των επιστημόνων, στον δρα Ουγκούρ Σαχίν και στη δρα Οζλέμ Τουρετσί, για τη βοήθεια που προσέφεραν στην ανθρωπότητα με την έρευνα για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Στις τελετές έδωσαν το «παρών» η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο πρωθυπουργός, που αμέσως αντιλήφθηκαν τη βαρύτητα του εγχειρήματος, ενώ και τα διεθνή ΜΜΕ έδειξαν ενδιαφέρον.
Το τρίτο κατά σειρά βραβείο απονεμήθηκε την περασμένη Τρίτη στον διεθνούς φήμης μαέστρο και πιανίστα Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, ο οποίος μαζί με τον αείμνηστο φίλο του Εντουαρντ Σαΐντ δημιούργησαν τη West – Eastern Divan Orchestra, φέρνοντας –μπροστά στην ίδια παρτιτούρα– μουσικούς από το Ισραήλ και την Παλαιστίνη και τις υπόλοιπες αραβικές χώρες. Δυστυχώς ένα αιφνίδιο και σοβαρό πρόβλημα υγείας δεν του επέτρεψε να έρθει στη χώρα μας και το βραβείο παρέλαβε ο εξάρχων της ορχήστρας, ο γιος του, Μάικλ. «Ελπίζω και εύχομαι αυτή η τιμή να εμπνεύσει όλους εμάς που βρισκόμαστε εδώ σήμερα, ώστε να βρούμε το θάρρος και το όραμα που χρειάζεται για να διασφαλίσουμε ότι ο διάλογος και η κατανόηση θα υπερισχύουν πάντα έναντι της μικροψυχίας και των προκαταλήψεων», υπογράμμισε στην απονομή, χαρακτηρίζοντας την ορχήστρα «φάρο ανθρωπισμού στον αντίποδα της εχθρότητας και του πολέμου».
«Εναν έξοχο πιανίστα αλλά και ταυτόχρονα έναν μέγα ανθρωπιστή, έναν γενναίο διανοούμενο και έναν βαθύτατα δημοκρατικό πολίτη» τον χαρακτήρισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ενώ ο Σταύρος Ανδρεάδης συμπλήρωσε από το βήμα: «Θέλουμε να αναδείξουμε τη δύναμη της τέχνης, να λειτουργήσει σαν διαμεσολαβητής, σαν πλατφόρμα διαλόγου σε διαφορές που τόσο συχνά βλέπουμε να φέρνουν βία και αίμα».
Ιδιαίτερη βαρύτητα είχε και η ομιλία του Χέρμαν φαν Ρομπάι, ο οποίος αποκάλεσε τη Ροτόντα «Ναό της Ειρήνης» αναφερόμενος στην ιστορία της από τον 4ο αιώνα μ.Χ. έως σήμερα και προσέθεσε ότι «ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ είναι κάτοχος διαβατηρίου που έχει εκδοθεί από την ίδια την ανθρωπότητα» για τον Ισραηλινό μαέστρο, στον οποίον οι Παλαιστίνιοι έδωσαν τιμητικά υπηκοότητα, ενώ στα μέσα του 2000 η ορχήστρα έδωσε μια συγκλονιστική συναυλία στη Ραμάλα. Παρουσιαστής των βραβείων ήταν ο διευθυντής της «Κ» Αλέξης Παπαχελάς, ο οποίος μίλησε επαινετικά για την προσπάθεια αυτή που κάνει η Θεσσαλονίκη να αποκτήσει την εξωστρέφεια που της αξίζει αλλά και για την ομάδα πλάι στον Σταύρο Ανδρεάδη που παλεύει για να φέρει εις πέρας αυτό το όραμα.
