«Και πολύ πιο βαθιά πίσω απ’ τα κύματα/ στο Νησί με τους κόλπους των ελαιώνων/ (…) στα νερά της Γέρας ν’ ακουμπά τα δάχτυλα/ και τα πέντε ν’ ανάβουνε χωριά/ ο Παπάδος ο Πλακάδος ο Παλαιόκηπος/ ο Σκόπελος και ο Μεσαγρός/ εξουσία και κλήρος της γενιάς μου», γράφει ο Ελύτης στο «Αξιον Εστί» για τη ρίζα της οικογένειάς του στη Μυτιλήνη. Ο Βρανάς, ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, δημιούργησε το 1887 ένα από τα πρώτα βιομηχανικά λιοτρίβια στον Παπάδο. Λέγεται πως η θυγατέρα του, Μαρία, περνούσε πολλές ώρες στην αυλή του, γράφοντας ποιήματα κάτω από μια σκιερή αχλαδιά. Ο ίδιος ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης αισθανόταν τον «ομφάλιο λώρο» με τη γη αυτή που καθόρισε και το βλέμμα του στη ζωή, παρότι είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στο Ηράκλειο της Κρήτης προτού εγκατασταθεί στην Αθήνα. Η επιχείρηση των προγόνων του λειτούργησε απρόσκοπτα μέχρι τη δεκαετία του 1970 και μετά αφέθηκε στη διάβρωση της φθοράς και του χρόνου.
Ευτυχώς βρέθηκε στο διάβα και στην έγνοια φωτισμένων ανθρώπων, όπως ο αείμνηστος Νίκος Κούνδουρος, o Αγγελος Δεληβορριάς, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και ο Νίκος Σηφουνάκης, που μαζί με τα μέλη της Πολιτιστικής Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Αρχιπέλαγος» αγόρασαν τον ερειπιώνα και τον δώρισαν στον φορέα ώστε να προχωρήσει η αποκατάστασή του. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 2005 και κράτησαν περίπου τέσσερα χρόνια. Εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι του 2009 και έγινε ένα πραγματικά κομψότατο μουσειακό διαμάντι που ένωνε την ιστορία του νησιού με τον νομπελίστα αλλά και την αποτύπωση των βημάτων που έκανε η πατρίδα μας προς την εκβιομηχάνιση.
Ωστόσο πέρασαν πάλι τα χρόνια και χρειάστηκε εκ νέου φροντίδα όχι μόνο από κτιριακής άποψης αλλά και από μουσειολογικής προσέγγισης. Ο σημερινός πρόεδρος της «Αρχιπέλαγος» Νίκος Σηφουνάκης κατάφερε να προχωρήσει αυτό το σπουδαίο έργο με χρηματοδότηση από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Leader μέσω της Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης Λέσβου. Και το Σάββατο που μας έρχεται ετοιμάζεται μια πραγματική γιορτή για τα εγκαίνια του μουσείου, με όλες τις τοπικές αρχές παρούσες και τον Γιώργο Νταλάρα να τραγουδά αφιλοκερδώς στη σημαντική αυτή στιγμή για το νησί.
Με ανακατασκευή των κεραμοσκεπών, νέα κουφώματα, συντήρηση των ξύλινων δαπέδων, σύγχρονα συστήματα για την ηλεκτροδότηση, τον ήχο και την πυρόσβεση, υποστήριξη του παλαιού οικοδομήματος με τσιμεντενέσεις, το Μουσείο – Ελαιοτριβείο Βρανά αναμένει τους επισκέπτες για μια ξενάγηση γεμάτη εκπλήξεις. Ισως η ωραιότερη από αυτές είναι ότι για πρώτη φορά όλος ο παλιός μηχανολογικός εξοπλισμός μπορεί να λειτουργήσει πλέον με ηλεκτρισμό και να δούμε πώς γινόταν η έκθλιψη της ελιάς μέσα από μύλους, αντλίες, πιεστήρια όπως ακριβώς πριν από 136 χρόνια.
